Nhân kỷ niệm 40 năm thành lập Giáo hội Phật giáo Việt Nam, Tạp chí Văn hóa Phật giáo trân trọng trích đăng các bài viết thuộc tác phẩm Giáo hội Phật giáo Việt Nam: 40 năm hình thành và phát triển của Hòa thượng Thích Huệ Thông. Các bài viết được sắp xếp và biên tập để cung cấp cho độc giả gần xa biết về những khó khăn, thách thức và nỗ lực không ngừng nghỉ của bao thế hệ chư Tôn đức Tăng Ni, Phật tử Việt Nam trong suốt nhiều năm, nhằm xây dựng, bảo vệ và phát triển Giáo hội Phật giáo Việt Nam.
Có thể nói, mục tiêu hướng đến một chiến lược phát triển bền vững của Giáo hội Phật giáo Việt Nam qua chủ đề “Trí tuệ – Kỷ cương – Hội nhập – Phát triển” sẽ là nguồn cảm hứng sâu xa về một tương lai xán lạn của Phật giáo nước nhà, đồng thời cũng vừa là trách nhiệm cao cả đối với đạo pháp và dân tộc của những người con Phật trong bối cảnh thời đại.
Chủ đề “Trí tuệ – Kỷ cương – Hội nhập – Phát triển” được khởi xướng tại Đại hội Đại biểu Phật giáo toàn quốc lần thứ VII, nhiệm kỳ 2012-2017, được hình thành trên cơ sở nhận chân lịch sử trong suốt quá trình Giáo hội Phật giáo Việt Nam từng bước ổn định và phát triển, từng bước hoàn thiện những nội dung và chương trình hoạt động Phật sự vốn chưa hoàn thiện ở những nhiệm kỳ trước và qua mỗi bước đi trong công tác Phật sự trên hầu hết các lĩnh vực của Giáo hội.
Như chúng ta đã biết, trong mỗi nhiệm kỳ, Trung ương Giáo hội đều đã đề ra chương trình hoạt động Phật sự, nội dung các chương trình hoạt động Phật sự trong mỗi nhiệm kỳ đều xuất phát từ yêu cầu thực tế của Giáo hội và hoàn cảnh xã hội, cũng xuất phát từ nhu cầu phát triển bền vững và hoàn thiện hơn nữa những mặt hạn chế cần khắc phục từ những nhiệm kỳ trước. Chính vì vậy, chúng ta mới thấy tôn chỉ, mục tiêu của chủ đề “Trí tuệ – Kỷ cương – Hội nhập – Phát triển” được xây dựng trong nhiệm kỳ VIII sẽ là tiền đề rất quan trọng cho một chiến lược phát triển của Giáo hội Phật giáo Việt Nam trong hiện tại và là nền tảng định hướng cho sự nghiệp phát triển lâu dài, bền vững của Giáo hội trong tương lai.
Tuy nhiên, để hướng đến một chiến lược phát triển bền vững của Giáo hội Phật giáo Việt Nam qua chủ đề “Trí tuệ – Kỷ cương – Hội nhập – Phát triển”, nhằm hiện thực hóa quyết tâm nâng cao chất lượng Phật sự, tiến đến sự nghiệp phát triển bền vững của Giáo hội trong bối cảnh thời đại, chúng ta cần làm sáng tỏ những vấn đề tồn đọng một cách công tâm, chúng ta cũng phải nhìn nhận những khó khăn, cũng như thách thức mà Phật giáo nước nhà phải đối mặt trên hai phương diện chủ quan và khách quan trong thời hội nhập, như vậy chúng ta sẽ có những giải pháp phù hợp, thích ứng. Đồng thời, để hướng đến việc xây dựng chiến lược phát triển bền vững. Thiết nghĩ, cần phải có luận chứng căn bản khẳng định mức độ cần thiết trong việc hoạch định kế sách và chương trình hoạt động nhằm thực hiện các mục tiêu cụ thể đã đề ra. Trên tinh thần này, chúng tôi mạo muội nêu lên bốn nội dung như sau: Thứ nhất, nhận chân lịch sử, qua đó nhìn lại những mặt hạn chế căn cơ ảnh hưởng đến sự nghiệp phát triển bền vững của Giáo hội; thứ hai, luận chứng căn bản để hướng đến việc xây dựng chiến lược phát triển bền vững; thứ ba, xác định mục tiêu tổng quan và mục tiêu cụ thể để kiến lập chương trình hoạt động Phật sự thiết thực nhằm xây dựng một chiến lược phát triển bền vững; thứ tư, phát huy trí tuệ trong công tác lãnh đạo, điều hành của Trung ương Giáo hội; phát huy trí tuệ trong mọi hoạt động Phật sự của các cấp Giáo hội, của các Ban, Viện trực thuộc Trung ương Giáo hội; tăng cường kỷ cương trong sinh hoạt, tu, học của Tăng, Ni, Phật tử cũng như trong mọi hoạt động Phật sự.
Chúng tôi chủ quan cho rằng, trên tinh thần “Trí tuệ – Kỷ cương – Hội nhập – Phát triển”, nếu chúng ta sâu sát tình hình thực tế, cụ thể những mục tiêu cần thực hiện và thực hiện ngay trong thời gian tới, thì chúng ta có quyền tự tin, khẳng định những nội dung này sẽ thật sự đi vào đời sống sinh hoạt, tu học, hoằng pháp và phục vụ hiệu quả cho đất nước, khi đó một chiến lược phát triển toàn diện và bền vững của Giáo hội Phật giáo Việt Nam sẽ trở thành hiện thực, đây là động lực để mỗi thành viên trong ngôi nhà Giáo hội nỗ lực phấn đấu vì một tương lai tươi sáng của Phật giáo Việt Nam.
NHẬN CHÂN LỊCH SỬ
Trong phạm vi chương này, chúng tôi xin không nhắc đến những thành quả hoạt động Phật sự của Giáo hội trong suốt 40 năm qua mà nhận chân lịch sử nhằm xác định những tồn tại cần khắc phục trong suốt quá trình 40 năm hình thành, ổn định và phát triển của Giáo hội, theo đó, chúng tôi xin trích dẫn một số nhận xét của Trung ương Giáo hội về sự giới hạn cần khắc phục, từ các bản báo cáo tổng kết hoạt động Phật sự của Trung ương Giáo hội trong hai nhiệm kỳ gần đây nhất và từ việc đúc kết kinh nghiệm cũng như tự đánh giá về những giới hạn trong hoạt động Phật sự của một số Ban, Viện trực thuộc Trung ương Giáo hội tại Đại hội Đại biểu Phật giáo toàn quốc lần thứ VIII, nhiệm kỳ 2017-2022; từ đó, chúng ta sẽ có cái nhìn khách quan về những giới hạn tồn tại trong hoạt động Phật sự của Giáo hội Phật giáo Việt Nam thời gian qua.
Trong báo cáo tổng kết hoạt động Phật sự nhiệm kỳ VI (2007-2012) của Giáo hội Phật giáo Việt Nam, tại phần V (Nhận xét Ưu và Khuyết), mục b (Về mặt khuyết điểm – Hạn chế) nêu rõ: “… Mặc dù nhân sự của Hội đồng Trị sự, các Ban, Viện được tăng cường nhưng hoạt động chưa đồng bộ, chưa sâu sát, không tạo thành chất xúc tác với các cơ sở địa phương, phần lớn chỉ chú trọng về hình thức, việc điều hành quản lý và giải quyết công tác Phật sự còn tương đối chậm…”. Đồng thời, trong báo cáo tổng kết cũng đã đánh giá một số tồn tại khá chi tiết, cụ thể như: “… Một số công tác Phật sự của Giáo hội đã đề ra trong những năm qua đến nay vẫn chưa thực hiện được như: Bộ sách giáo khoa Phật học phục vụ công tác giảng dạy tại các trường Phật học trong cả nước chưa được thực hiện; Trường Cao đẳng Phật học vẫn chưa được thành lập; chưa soạn thảo được giáo trình Nghi lễ để giảng dạy chung tại các Trường hạ và các Trường Phật học; chương trình phát triển văn hóa Phật giáo tại các vùng sâu, vùng xa, vùng cao nguyên và dân tộc ít người tuy đã được thực hiện nhưng chưa đều khắp, vì thiếu kinh phí và thiếu nhân sự”. Đặc biệt, cùng với báo cáo tổng kết và đánh giá hoạt động Phật sự trong nhiệm kỳ VI, Trung ương Giáo hội đã đề ra chương trình hoạt động Phật sự nhiệm kỳ VII (2012-2017) với chủ đề “Kế thừa – Ổn định – Phát triển”, bao gồm 06 nội dung hoạt động tổng quát, như xây dựng, phát triển Giáo hội bằng nguyên tắc phát huy tinh thần đoàn kết hòa hợp; hoằng dương chánh pháp và truyền bá đạo đức Phật giáo; giáo dục đào tạo nguồn nhân sự kế thừa; mở rộng và đẩy mạnh nghiên cứu Phật học; đẩy mạnh hoạt động lĩnh vực kinh tế tài chánh; tăng cường công tác đối ngoại với Phật giáo các nước trên thế giới, cùng với đó là 5 biện pháp để thực hiện 6 mục tiêu trọng yếu cho nhiệm kỳ này.
Việc đánh giá những giới hạn của nhiệm kỳ VI, cũng như 6 nội dung trong chương trình hoạt động Phật sự nhiệm kỳ VII (2012-2017) với chủ đề “Kế thừa – Ổn định – Phát triển” được Giáo hội đề ra là căn cứ theo tình hình thực tế, phù hợp với yêu cầu phát triển của Giáo hội và kế hoạch 5 năm tới của Ban, Viện Trung ương và Giáo hội các cấp. Qua đó cho thấy, định hướng ngắn hạn cho một nhiệm kỳ chỉ có thể giải quyết những yêu cầu cần giải quyết trước mắt trong mỗi nhiệm kỳ, chứ chưa thật sự đáp ứng chiến lược phát triển mang tính lâu dài, bền vững trong chuỗi hoạt động liên hoàn xuyên suốt cho guồng máy vận hành của Giáo hội và làm nền tảng vững chắc cho các giai đoạn lịch sử kế thừa, nhất là trong xu thế hội nhập của Giáo hội và đất nước.
Để làm sáng tỏ thêm nhận định nêu trên, chúng ta xem lại báo cáo tổng kết hoạt động Phật sự nhiệm kỳ VII (2012-2017), tại phần III (Nhận xét Ưu – Khuyết điểm), mục 2 (Về mặt khuyết điểm – Hạn chế) cũng nêu cụ thể: “Việc thống kê Tăng Ni, tự viện chưa đạt kết quả như kế hoạch; vấn nạn sư giả còn nhiều nan giải; việc nâng cấp lớp Cao đẳng thành Trường Cao đẳng Phật học vẫn chưa được thành lập; chưa soạn thảo được giáo trình Nghi lễ để giảng dạy chung tại các Trường hạ và các Trường Phật học” và “Hoạt động của một số Ban Trị sự còn chưa đều và năng lực hành chánh còn hạn chế, do đó việc giải quyết các khiếu nại, kiến nghị của Tăng Ni, Phật tử tại một vài Ban Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam cấp tỉnh, thành còn chưa thật sự tốt. Một số Tăng Ni đã vi phạm, thiếu chuẩn mực trong sinh hoạt đời sống làm ảnh hưởng đến đạo và hình ảnh Giáo hội Phật giáo Việt Nam”. Từ những tồn tại này và từ tầm nhìn hướng đến sự nghiệp phát triển lâu dài, Trung ương Giáo hội đã đề ra chương trình hoạt động Phật sự nhiệm kỳ VIII (2017-2022) với chủ đề “Trí tuệ – Kỷ cương – Hội nhập – Phát triển”, gồm 9 nội dung quan trọng bao quát mọi hoạt động Phật sự của Giáo hội cho cả nhiệm kỳ VIII, chúng tôi xin lược trích những ý chính: Một, phát huy trí tuệ, giữ vững kỷ cương giới luật, nêu cao tinh thần đoàn kết hòa hợp trong xây dựng phát triển Giáo hội thời hội nhập…. Hai, đổi mới và sáng tạo trong sự nghiệp hoằng pháp, trong phương thức hướng dẫn Phật tử, định hướng pháp môn tu tập phù hợp với xã hội hiện đại, xiển dương đạo đức học Phật giáo góp phần xây dựng nền đạo đức xã hội. Ba, nâng cao công tác quản lý chất lượng đào tạo, đổi mới phương pháp giảng dạy và tu tập tại các cơ sở đào tạo Tăng Ni của Giáo hội… Bốn, giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa Phật giáo Việt Nam đảm bảo có sự tiếp nối giữa truyền thống và hiện đại, góp phần xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc thời hội nhập… Năm, mở rộng hoạt động đối ngoại đa phương theo định hướng ngoại giao văn hóa, ngoại giao nhân dân, chủ động trong quan hệ đối ngoại với các tổ chức Phật giáo và tôn giáo thế giới, kết nối chặt chẽ với các hội Phật tử Việt Nam ở nước ngoài. Sáu, đẩy mạnh công tác nghiên cứu có định hướng nhằm làm nổi bật tinh hoa, bản sắc của Phật giáo Việt Nam và nâng cao chất lượng học thuật Phật giáo… Bảy, tăng cường công tác giám sát, kiểm soát các hoạt động Phật sự, quản lý tự viện, sinh hoạt của Tăng Ni theo Hiến chương Giáo hội và pháp luật Nhà nước. Tám, đẩy mạnh truyền thông Phật giáo như một kênh hoằng pháp, chuyển tải các giá trị đạo đức Phật giáo, cũng như hình ảnh đẹp của Phật giáo trên bước đường phụng sự đạo pháp và dân tộc. Chín, định hướng tự chủ tài chính trong các hoạt động Phật sự của Giáo hội qua việc xây dựng mô hình kinh tế Phật giáo ở những lĩnh vực hợp lý, kêu gọi Tăng Ni tham gia công tác từ thiện xã hội… Đồng thời, 9 nội dung trong chương trình hoạt động Phật sự nhiệm kỳ VIII (2017-2022) cũng liệt kê chi tiết những việc cần thực hiện trong từng nội dung nhằm tạo thuận lợi để chương trình Phật sự dễ dàng triển khai và hanh thông đi vào đời sống.
Trước hết, chúng tôi cảm thấy rất phấn khởi, vui mừng vì thông qua 9 nội dung hoạt động Phật sự đã nói lên tầm nhìn của Trung ương Giáo hội trước những yêu cầu phát triển không chỉ đáp ứng cho nhiệm kỳ VIII, mà là cho cả một chiến lược phát triển lâu dài, bền vững trong bối cảnh hội nhập… Tuy nhiên, dưới cái nhìn khách quan và qua lăng kính quản trị hành chánh của một tổ chức mang tầm vóc, quy mô như Giáo hội Phật giáo Việt Nam, thì 9 nội dung trong chương trình hoạt động Phật sự nhiệm kỳ VIII (2017-2022) với chủ đề “Trí tuệ – Kỷ cương – Hội nhập – Phát triển”, vẫn là bước nối tiếp mang tính kế thừa và phát huy những thành quả và thế mạnh mà Giáo hội đang sở hữu, nên vẫn chưa thể hiện chiều sâu của một chiến lược phát triển bền vững mang yếu tố thời đại.
Chính vì vậy, chúng tôi mạo muội nêu lên một vài ý kiến nhằm phát thảo về một chiến lược phát triển bền vững của Giáo hội mang tính vĩ mô và tổng thể, từ đó sẽ làm rõ các nội dung cần thực hiện và sẽ hình thành các bộ khung cho chương trình hoạt động Phật sự của Trung ương Giáo hội, của các Ban, Viện trực thuộc và Ban Trị sự Giáo hội các tỉnh, thành.
Trên tinh thần này, trong chương này chúng tôi sẽ tập trung vào phương diện trí tuệ trong việc phát huy yếu tố quan trọng này ngay từ công tác hoạch định cho chiến lược phát triển, sau đó đến yếu tố kỷ cương trong công tác tổ chức, lãnh đạo, điều hành của Trung ương Giáo hội; kế đến là việc phát huy trí tuệ và kỷ cương trong mọi hoạt động Phật sự của các cấp Giáo hội và của các Ban, Viện trực thuộc Trung ương Giáo hội. Tuy nhiên, trước khi nói đến việc phát huy trí tuệ trong công tác hoạch định cho chiến lược phát triển bền vững của Giáo hội, trước tiên chúng ta cần phải có những luận chứng căn bản để khẳng định tầm nhìn hướng đến việc xây dựng chiến lược phát triển bền vững là có cơ sở và thật sự cần thiết trong bối cảnh hội nhập.
(Còn tiếp kỳ 12: Luận chứng căn bản để hướng đến việc xây dựng chiến lược phát triển bền vững)
* HT. Thích Huệ Thông – Phó Tổng Thư ký kiêm Chánh Văn phòng 2 Trung ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam.