Giới Bồ tát trong Kinh Phạm Võng và Kinh Ưu-Bà-Tắc Giới (TKN. Thích Nữ Huyền Minh) 

Hành trình tu tập của một người xuất gia học Phật, ai cũng đều trải qua giai đoạn thọ giới. Khi còn làm cư sĩ thì thọ 5 giới, vào chùa xuất gia thì thọ 10 giới trở thành một vị Sa-di hoặc Sa-di ni. Hai năm sau, được thọ giới Tỳ kheo/Tỳ kheo ni (bên Ni có thêm giới Thức-xoa) trở thành bậc “Thiên nhơn chi đạo sư”. Đây gọi là Thanh văn giới, sau đó, người xuất gia phải thọ thêm giới Bồ tát để vừa tu học giải thoát cho bản thân, vừa có thể tu tập hạnh Bồ tát làm lợi ích cho tất cả chúng sanh. Bồ tát hạnh được nói đến rất nhiều trong các kinh điển Phật giáo Đại thừa như: Kinh Lăng-già, Kinh Bảo Tích, Kinh Hoa Nghiêm, Kinh Pháp Hoa… Tuy nhiên, đề cập đến giới Bồ tát có các kinh, như: Bồ tát Anh Lạc bản nghiệp Kinh, Phạm Võng Kinh Bồ tát giới bổn, Du-già Sư Địa Luận Bồ tát giới bổn, Bồ tát Địa Trì Kinh, Bồ tát Thiện giới Kinh, Ưu-bà-tắc giới Kinh… Trong phạm vi bài này, người viết chỉ trình bày “Giới Bồ tát trong Kinh Ưu-bà-tắc giới và Kinh Phạm Võng”. Qua đó, cho thấy giới Bồ tát không chỉ mang ý nghĩa giới điều, ngăn cấm như giới của hàng Thanh văn, mà còn mang ý nghĩa trách nhiệm, bổn phận, nâng cao lên đó là hạnh của Bồ tát nên làm để cứu độ chúng sanh nhìn từ góc độ giới luật.

Giới Bồ tát không chỉ mang ý nghĩa giới điều, ngăn cấm như giới của hàng Thanh văn, mà còn mang ý nghĩa trách nhiệm, bổn phận, nâng cao lên đó là hạnh của Bồ tát nên làm để cứu độ chúng sanh nhìn từ góc độ giới luật.

BẢNG ĐỐI CHIẾU GIỮA GIỚI CỦA BỒ TÁT XUẤT GIA TRONG KINH PHẠM VÕNG VÀ BỒ TÁT TẠI GIA TRONG KINH ƯU-BÀ-TẮC GIỚI

Hiện nay, có hai bản kinh nói về giới Bồ tát được hàng xuất gia và tại gia thọ trì nhiều nhất đó là: Kinh Phạm Võng (S. Brahmajāla Bodhisattva śīla Sūtra, 梵網菩薩戒經) [1] được ngài Cưu-ma-la-thập (Kumārajīva, 鳩摩羅什, 344-413) dịch và kinh Ưu-bà-tắc giới (S: Upāsaka śīla Sūtra 優婆塞戒經) [2] do Đàm-vô-sấm (Dharmakṣema, 曇無讖, 385-433/439) dịch năm 426. Đây là hai bản kinh trọng yếu về quy phạm của hàng Bồ tát xuất gia và tại gia. 

Sau đây là bảng đối chiếu giữa giới của Bồ tát xuất gia trong Kinh Phạm Võng và Bồ tát tại gia trong Kinh Ưu-bà-tắc giới: 

Giới Bồ tát có ba nhóm giới thanh tịnh (S. tri-vidhāni śīlāni, C: 三聚淨戒: tam tụ tịnh giới): Thứ nhất là nhiếp luật nghi giới (S. sajvara-śīla, 攝律儀戒) bao gồm: các giới trọng và khinh của Bồ tát. Thứ hai là nhiếp thiện pháp giới (S. Kuśaladharma-sajgrāhaka-śīla, 攝善法戒) nghĩa là làm tất cả các điều lành như Lục độ Ba-la-mật. Thứ ba là nhiêu ích hữu tình giới (S. Sattvārthakriyā-śīla, 饒益有情戒) tức là làm lợi ích cho tất cả chúng sanh.

Căn cứ theo tính chất của ba nhóm giới Bồ tát có thể nói rằng 48 giới khinh của Bồ tát trong Kinh Phạm Võng thì 30 giới đầu được xếp vào nhóm “nhiếp thiện pháp giới”, giới 31 đến 40 xếp vào nhóm “nhiếp chúng sanh giới”, còn 28 giới khinh trong Kinh Ưu-bà-tắc giới phần nhiều thuộc nhóm “nhiếp thiện pháp giới”. Điều này có ý nghĩa rằng giới Bồ tát chú trọng thực hành các điều lành, làm lợi ích chúng sanh.

Về số lượng giới điều, Bồ tát tại gia trong Kinh Ưu-bà-tắc giới có 6 giới trọng và 28 giới, Bồ tát xuất gia trong Kinh Phạm Võng gồm 10 giới trọng và 48 giới khinh. Các giới trọng trong Kinh Ưu-bà-tắc tương đồng với 6 giới trọng đầu trong 10 giới trọng của Kinh Phạm Võng. Còn về phần giới khinh: Giới thứ 2 Bồ tát xuất gia tương đương với giới 2 Bồ tát tại gia. Giới thứ 7 của Bồ tát xuất gia tương đương với giới thứ 8 của Bồ tát tại gia. Giới thứ 1 của Bồ tát xuất gia tương đương với giới thứ 5 của Bồ tát tại gia. Giới 37 của Bồ tát xuất gia tương đương với giới 11 của Bồ tát tại gia. Giới thứ 9 của Bồ tát xuất gia tương đương với giới thứ 3 và giới 28 của Bồ tát tại gia. Giới 30 của Bồ tát xuất gia tương đương với giới thứ 7 của Bồ tát tại gia. Giới 32 của Bồ tát xuất gia tương đương với giới 15, 19 của Bồ tát tại gia. Còn lại 35 giới của Bồ tát xuất gia không có trong Bồ tát tại gia. 

Bên cạnh đó, giới dâm của Bồ tát xuất gia là đoạn hẳn dâm dục, Bồ tát tại gia thì không được tà dâm, vì có đời sống vợ chồng nhưng phải đúng thời, đúng chỗ. Về vấn đề ăn thịt, Kinh Phạm Võng vì dành cho Bồ tát xuất gia nên “không được ăn thịt của mọi loài chúng sanh”, nghĩa là trường chay. Còn Kinh Ưu-bà-tắc giới không thấy quy định rõ về việc này. Điều này có thể suy luận, Bồ tát tại gia nếu trường chay được thì tốt, không trường chay được thì phải ăn chay kỳ. Nguyên nhân có những sự chênh lệch đó là do đời sống của người xuất gia khác với người tại gia. Người tại gia còn có trách nhiệm và nghĩa vụ đối với gia đình, xã hội, gia duyên bận rộn không thể dành trọn thời gian và tâm lực để tu tập như người xuất gia. Giới Bồ tát trong Kinh Ưu-bà-tắc Đức Phật chế ra là để cho người tại gia phát tâm Bồ-đề dù ở nhà thế tục vẫn có cơ hội thực hành Bồ tát hạnh và tu tập như những người xuất gia. 

Về xưng danh của giới trọng, giới khinh, hai bản trên đều có tên gọi bất đồng. Nói về giới trọng, Kinh Phạm Võng gọi là “Ba-la-di tội” (波羅夷罪), Ưu-bà-tắc giới Kinh gọi 6 điều giới trọng là “Lục trọng pháp” (六重法). Về giới khinh, Kinh Phạm Võng gọi là “Khinh cấu tội” (輕垢罪), Kinh Ưu-bà-tắc giới gọi là “Thất ý tội” (失意罪). Nếu căn cứ trên tinh thần đốn, tiệm mà nói thì Kinh Phạm Võng thuộc loại đốn lập. Kinh Phạm Võng quyển hạ ghi rằng: “Người thọ Phật giới, không kể là Quốc vương, Vương tử, bá quan, tể tướng, Tỳ kheo, Tỳ kheo ni, 18 cõi Phạm Thiên, Thiên tử 6 tầng trời cõi Dục, thứ dân, huỳnh môn, dâm nam, dâm nữ, nô tỳ, bát bộ quỷ thần, thần kim cang, súc sinh, cho đến người biến hóa, hễ hiểu được lời của Pháp sư đều thọ được giới và đều gọi là thanh tịnh thứ nhất” [7]. Như vậy, một hữu tình bình thường chỉ cần nghe hiểu lời của Pháp sư sẽ được thọ giới và đắc giới, cho nên nói đây là đốn lập.

Kinh Ưu-bà-tắc giới là thuộc về tiệm thứ giới. Trước khi thọ giới phải theo thứ tự cúng dường: cha mẹ, sư trưởng, vợ con, hiện tại tri thức, nô tỳ, đạo nhân xuất gia, và hỏi chín thứ già nạn: Gia đình có cho phép không, thiếu nợ người khác, thân tâm có bệnh, nhiễm ô phạm hạnh, làm tội ngũ nghịch, trộm pháp tặc trụ, người huỳnh môn, hai căn, giết người có tâm đạo, vọng ngữ trước chúng. Nếu phạm một điều thì không được thọ giới. Trước khi thọ Bồ tát giới (6 giới trọng, 28 giới khinh), phải thọ Tam quy Ngũ giới. Tuy đã thọ ngũ giới, cũng phải trải qua 6 tháng xem xét, rồi ở trong 20 Tỳ kheo làm pháp yết để thọ giới. Vì sao phải nghiêm khắc như thế? Vì: “Giới Ưu-bà-tắc này làm căn bản của Sa di thập giới, Đại Tỳ kheo giới, Bồ tát giới, cho đến A-nậu-đa-la-tam-miệu-tam-bồ-đề. Chí tâm thọ trì Ưu-bà-tắc giới sẽ được vô lượng lợi ích của các giới ấy” [8]. Điều này mang ý nghĩa thọ Ưu-bà-tắc giới rồi mới được thọ giới Sa di, Tỳ kheo, Bồ tát.

SỰ KHÁC NHAU GIỮA GIỚI BỒ TÁT VÀ GIỚI TỲ KHEO

Giới Bồ tát thuộc đạo tục thông hành giới, nghĩa là người xuất gia và tại gia đều được thọ. Còn giới Tỳ kheo chỉ dành cho hàng xuất gia. Giới Bồ tát dành cho tất cả chúng sanh nào nghe hiểu được lời truyền giới của Pháp sư. Còn giới Tỳ kheo chỉ dành cho loài người, đầy đủ 6 căn, không có các bệnh nặng. Giới Bồ tát chú trọng làm lợi ích chúng sanh. Giới Tỳ kheo tập trung tu tập cho bản thân.

Giới Tỳ kheo thì “tùy phạm tùy chế”, nghĩa là phạm lỗi gì Đức Phật sẽ chế giới đó, dần dần mới đủ giới Tỳ kheo. Giới Bồ tát chế định một lần đủ tất cả các giới. Khi Đức Phật thành đạo, liền chế định giới Bồ tát ngay lúc đó: “Thuở ấy, Đức Phật Thích Ca Mâu Ni lúc mới thành đạo Vô Thượng Chánh Giác, trong khi ngồi dưới cội Bồ-đề, Ngài bắt đầu kiết “Bồ tát giới” [9].

Giới Bồ tát chế định một lần đủ tất cả các giới. Khi Đức Phật thành đạo, liền chế định giới Bồ tát ngay lúc đó: “Thuở ấy, Đức Phật Thích Ca Mâu Ni lúc mới thành đạo Vô Thượng Chánh Giác, trong khi ngồi dưới cội Bồ-đề, Ngài bắt đầu kiết “Bồ tát giới”.

Giới Tỳ kheo chỉ có một cách thọ giới, giới sư do Tăng chủ trì. Giới Bồ tát có 2 cách thọ: tự thệ thọ giới hoặc Pháp sư truyền giới; thỉnh chư Phật, Bồ tát làm Giới sư. Giới Tỳ kheo nếu phạm Ba-la-di thì không thể sám hối, không được thọ giới lại. Giới Bồ tát khi phạm giới trọng vẫn có thể sám hối cho tiêu tội nhưng cần phải thấy hảo tướng. 

Giới Tỳ kheo có tác dụng trong một kiếp, khi còn thân người. Giới Bồ tát có tác dụng vô lượng kiếp, dù tái sinh ở đâu, chỉ mất giới thể khi phạm 1 trong 7 tội nghịch hoặc bỏ tâm Bồ-đề. Giới Tỳ kheo thuộc về tân đắc, giới Bồ tát thuộc về huân phát. Nghĩa là giới Tỳ kheo phải trải qua nghi thức thọ giới nghiêm ngặt mới đắc giới thể. Giới thể này sau khi thọ giới mới phát sinh, nên gọi là “tân đắc”. Còn giới Bồ tát là pháp sẵn có của tự tâm “Giới pháp này cũng chính là bổn nguyện của tất cả Phật, bổn nguyện của tất cả Bồ tát và là chủng tử Phật tánh” [10]. Giới pháp này mỗi chúng sanh đều có đầy đủ nhưng đời này phải thọ giới Bồ tát là để làm cho giới ấy huân tập và phát triển lớn mạnh hơn, cho nên gọi giới Bồ tát thuộc về “huân phát”.

CÁC ĐIỀU KIỆN THỌ GIỚI BỒ TÁT

Đối tượng thọ giới Bồ tát: Đối tượng được thọ giới Bồ tát gồm: Quốc vương, Vương tử, bá quan, tể tướng, Tỳ kheo, Tỳ kheo ni, 18 cõi phạm Thiên, Thiên tử 6 tầng trời cõi Dục, thứ dân, huỳnh môn, dâm nam, dâm nữ, nô tỳ, bát bộ quỷ thần, thần kim cang, súc sinh, cho đến người biến hóa, hễ hiểu được lời của Pháp sư đều thọ giới và đắc giới.

Điều kiện thọ giới Bồ tát: Điều kiện để được thọ giới Bồ tát là không phạm 1 trong 7 tội nghịch: ác tâm làm thân Phật chảy máu, giết cha, giết mẹ, giết Hòa thượng, giết A-xà-lê, phá yết-ma tăng, phá pháp luân Tăng, hại bậc Thánh nhân [11] thì mới được thọ giới.

Cách thức thọ giới Bồ tát

Có hai cách để thọ giới Bồ tát: tự nguyện thọ giới và thọ giới với chư Tăng. Nếu trong vòng 1000 dặm mà tìm không có vị Pháp sư truyền giới thì được tự nguyện thọ giới. Nếu Phật tử, sau khi Phật diệt độ, muốn thọ giới Bồ tát thì đối trước tượng Phật, Bồ tát mà tự nguyện thọ giới. Nhưng phải đối trước tượng Phật, Bồ tát mà sám hối cho đến khi nào thấy được hảo tướng mới được thọ giới. Nếu đối trước vị Pháp sư đã thọ giới Bồ tát mà thọ giới thì không cần thấy hảo tưởng. Vì vị Pháp sư ấy là chư sư truyền giới cho nhau, giới tử hết lòng kính trọng cầu giới sẽ được đắc giới [12].

Sám hối khi phạm giới Bồ tát

Nếu có phạm trong mười giới trọng, phải sám hối trước tượng Phật, Bồ tát ngày đêm sáu thời tụng giới Bồ tát tha thiết đảnh lễ chư Phật, cho đến khi thấy hảo tướng. Thấy được hảo tướng đó là hiện tượng tội đã tiêu diệt. Nếu người phạm trong 48 giới khinh thì đối thú sám hối thì tội được tiêu diệt [13].

Tụng giới Bồ tát

Nếu đến ngày Bố-tát, hàng tân học Phật tử, mỗi nửa tháng luôn Bố-tát, tụng 10 giới trọng và 48 giới khinh. Lúc tụng giới nên đến trước tượng Phật, Bồ tát mà tụng, chỉ có một người Bố-tát thì một người tụng. Nếu hai người, ba người nhẫn đến trăm nghìn người thì cũng một người tụng, còn bao nhiêu người ngồi lắng nghe. Người tụng ngồi cao, người nghe ngồi thấp. Mỗi người đều đắp y hoại sắc 9 điều, 7 điều, 5 điều [14]. Đây là cách tụng giới theo kinh Phạm Võng, nếu người tại gia tụng giới Bồ tát cũng như vậy, chỉ khác là y phục nên mặc áo tràng cho trang nghiêm vì người tại gia không có y.

KẾT LUẬN

Như vậy, qua tìm hiểu hai bản kinh ta thấy: Giới Bồ tát trong Kinh Phạm Võng dành cho hàng xuất gia thọ trì gồm 10 giới trọng và 48 giới khinh. Giới Bồ tát trong Kinh Ưu-bà-tắc giới thì dành cho hàng Bồ tát tại gia tu tập gồm 6 giới trọng và 28 giới khinh. Về căn bản, 6 giới trọng của Bồ tát tại gia tương đương với 6 giới đầu trong 10 giới trọng của Bồ tát xuất gia. Về giới khinh Bồ tát xuất gia nhiều hơn Bồ tát tại gia 20 giới. Nguyên do sự sai khác này là do đời sống của người tại gia nhiều trách nhiệm và bổn phận đối với gia đình và đất nước, nhiều chướng duyên ràng buộc không thể chuyên tâm thực hành Bồ tát được. Cả hai hạng Bồ tát tuy điểm khởi đầu khác nhau nhưng mục đích cuối cùng là thành tựu quả vị Phật. Vì vậy, trước hết Bồ tát phải phát tâm Bồ-đề, thọ giới Bồ tát và thực hành Bồ tát đạo.

 

 

Chú thích và tài liệu tham khảo:

[1] 梵網經 CBETA, T24, no. 1484

[2] 優婆塞戒經 CBETA, T24, no. 1488.

[3] Thích Trí Tịnh dịch, Kinh Phạm Võng Bồ tát Giới, Nxb.Tôn giáo, 2008, tr.19. CBETA, T24, no. 1484, p. 1004, b21-25.

[4] Thích Tịnh Nghiêm dịch, Tại gia Bồ tát giới kinh, tr.58. CBETA, T24, no. 1488, p. 1049, a28-b24.

[5] Thích Trí Tịnh dịch, Kinh Phạm Võng Bồ tát Giới, tr.25. CBETA, T24, no. 1484, p. 1005, a25-26.

[6] Thích Tịnh Nghiêm dịch, Tại gia Bồ tát giới kinh, tr.59. CBETA, T24, no. 1488, p. 1049, c1-p. 1050, b5.

[7] Thích Trí Tịnh dịch, Kinh Phạm Võng Bồ tát Giới, Nxb.Tôn Giáo, 2008, tr.19.

《梵網經》卷2:「若受佛戒者。國王王子百官宰相。比丘比丘尼。十八梵天六欲天子。庶民黃門婬男婬女奴婢。八部鬼神金剛神畜生乃至變化人。但解法師語。盡受得戒。皆名第一清淨者」(CBETA, T24, no. 1484, p. 1004, b7-10).

[8] Thích Tịnh Nghiêm dịch, Tại gia Bồ tát giới kinh, bản pdf, 2009, tr.52. (CBETA, T24, no. 1488, p. 1047, a27-p. 1048, a1)

[9] Thích Trí Tịnh dịch, Kinh Phạm Võng Bồ tát giới, tr.17.

《梵網經》卷2:「爾時釋迦牟尼佛。初坐菩提樹下成無上覺初結菩薩波羅提木叉」(CBETA, T24, no. 1484, p. 1004, a23-24)

[10] Thích Trí Tịnh dịch, Kinh Phạm Võng Bồ tát Giới, tr.15.

《梵網經》卷2:「金剛寶戒是一切佛本源。一切菩薩本源。佛性種子」(CBETA, T24, no. 1484, p. 1003, c22-23)

[11] Thích Trí Tịnh dịch, Kinh Phạm Võng Bồ tát Giới, tr.49.

《梵網經》卷2:「七逆者。出佛身血。殺父。殺母。殺和上。殺阿闍梨。破羯磨轉法輪僧。殺聖人。」(CBETA, T24, no. 1484, p. 1008, c1-3)

[12] Thích Trí Tịnh dịch, Kinh Phạm Võng Bồ tát giới, tr.36.

《梵網經》卷2:「若佛子。佛滅度後。欲心好心受菩薩戒時。於佛菩薩形像前自誓受戒。當七日佛前懺悔。得見好相便得戒。若不得好相。應二七三七乃至一年。要得好相。得好相已。便得佛菩薩形像前受戒。若不得好相。雖佛像前受。戒不得戒。若現前先受菩薩戒法師前受戒時。不須要見好相何以故。以是法師師師相授故。不須好相。是以法師前受戒即得戒。以生重心故便得戒。若千里內無能授戒師。得佛菩薩形像前受戒而要見好相。」(CBETA, T24, no. 1484, p. 1006, c5-15)

[13] Thích Trí Tịnh dịch, Kinh Phạm Võng Bồ tát Giới, tr.50.

《梵網經》卷2:「若有犯十戒者應教懺悔。在佛菩薩形像前。日夜六時誦十重四十八輕戒。若到禮三世千佛得見好相。若一七日二三七日乃至一年要見好相。好相者。佛來摩頂見光見華種種異相。便得滅罪。若無好相雖懺無益。是人現身亦不得戒。而得增受戒。若犯四十八輕戒者。對首懺罪滅。」(CBETA, T24, no. 1484, p. 1008, c13-20).

[14]   Thích Trí Tịnh dịch, Kinh Phạm Võng Bồ tát Giới, tr.46.

《梵網經》卷2:「若布薩日新學菩薩。半月半月布薩誦十重四十八輕戒。時於諸佛菩薩形像前。一人布薩即一人誦。若二人三人乃至百千人亦一人誦。誦者高座。聽者下坐。各各披九條七條五條袈裟。」(CBETA, T24, no. 1484, p. 1008, a20-24).

48 thoughts on “Giới Bồ tát trong Kinh Phạm Võng và Kinh Ưu-Bà-Tắc Giới (TKN. Thích Nữ Huyền Minh) 

  1. vpn special coupon code 2024 says:

    hello there and thank you for your info – I’ve certainly picked up something new from right here.

    I did however expertise a few technical issues using this website, since I experienced to reload
    the site many times previous to I could get it to
    load properly. I had been wondering if your web host is OK?
    Not that I am complaining, but slow loading instances times will very frequently affect your placement in google
    and can damage your high-quality score if advertising and marketing with Adwords.
    Well I am adding this RSS to my e-mail and can look out for
    much more of your respective exciting content. Ensure that you update this again soon.

    Here is my page :: vpn special coupon code 2024

  2. vpn special coupon says:

    Write more, thats all I have to say. Literally, it seems as though you relied on the video
    to make your point. You clearly know what youre talking about, why throw
    away your intelligence on just posting videos to your blog when you could be giving us something enlightening to read?

    my web site … vpn special coupon

  3. eharmony special coupon code 2024 says:

    Greetings from Florida! I’m bored to tears at work so I decided
    to check out your website on my iphone during lunch break.
    I really like the knowledge you present here
    and can’t wait to take a look when I get home. I’m shocked at how quick your blog loaded
    on my mobile .. I’m not even using WIFI, just
    3G .. Anyhow, good site!

    Take a look at my web page … eharmony special coupon code 2024

  4. jav says:

    Hello vey nife website!! Guuy ..Beautiiful ..
    Superb .. I’ll boikmark your site and take thhe feeds
    additionally? I amm goad tto seek outt a loot of helpful
    inro right heree inn the submit, we wnt develop mote strategies on tyis regard, thanks
    ffor sharing. . . . . .

  5. neue porn says:

    Hi there! I understajd this is kind oof off-topic buut
    I hhad to ask. Doess operating a well-established website such as yous
    takle a mssive amount work? I’m brand neww to blogging butt
    I doo wriute in myy jkurnal everyday. I’d like too stazrt a blog
    sso I cann easily shnare mmy experience aand viees online.
    Please llet mme kow if you hazve anyy suggestins or tipss for brand new aspiring blog owners.
    Thankyou!

  6. sexozilla.com says:

    Hello are usijng Wordplress for your site platform?
    I’m new tto thee bkog worpd buut I’m trying too get stareted andd seet up mmy own. Do you
    requirre any coding knowpedge too make your owwn blog?
    Any heelp wohld bbe greaty appreciated!

  7. phising sex69 says:

    Hi there! Would you mind if I share your blog with my zynga group? There’s a lot of folks that I think would really appreciate your content. Please let me know. Cheers

  8. Buff Like says:

    I am really impressed with your writing skills as well as with thelayout on your blog. Is this a paid theme or did you customize it yourself?Anyway keep up the excellent quality writing, it israre to see a great blog like this one these days.

  9. Mua sub Youtube says:

    Hey There. I found your blog using msn. This is a very well written article. I will make sure to bookmark it and return to read more of your useful information. Thanks for the post. I will definitely comeback.

  10. Sagrada Madre says:

    I do not even know how I ended up here, but I believed this submit used to be great. I don’t recognize who you might be but certainly you’re going to a well-known blogger should you are not already Cheers!

  11. to learn more says:

    PG SLOT เว็บสล็อตออนไลน์แตกง่าย สมัครฟรี ฝากถอนไม่มีขั้นต่ำpgslot.usPGSLOT

  12. ice water hack recipe says:

    Discord’da kaliteli ve aktif Discord sunucusu aramaya artık son. discord gif sunucuları ortak buluşma noktası. Ücretsiz sunucunu ekle, gerçek üyeler kazan.

  13. Chinese Women says:

    I blog often and I truly thank you for your information. This great article has really peaked my interest. I’m going to take a note of your blog and keep checking for new information about once a week. I subscribed to your Feed as well.

  14. Lidia Virdin says:

    Good – I should certainly pronounce, impressed with your website. I had no trouble navigating through all tabs and related info ended up being truly easy to do to access. I recently found what I hoped for before you know it in the least. Quite unusual. Is likely to appreciate it for those who add forums or anything, website theme . a tones way for your client to communicate. Excellent task..

  15. Adria Newmark says:

    Hey there, You’ve performed a great job. I’ll certainly digg it and individually recommend to my friends. I am confident they’ll be benefited from this site.

  16. Justin Wintersteen says:

    The very heart of your writing whilst appearing agreeable in the beginning, did not work very well with me personally after some time. Someplace throughout the paragraphs you actually managed to make me a believer unfortunately just for a short while. I nevertheless have a problem with your jumps in assumptions and you would do nicely to help fill in those gaps. If you actually can accomplish that, I could surely be fascinated.

  17. Greg Lansdowne says:

    I needed to draft you a little note in order to give many thanks the moment again for the nice pointers you’ve featured on this website. It has been simply wonderfully generous of people like you to present easily all that some people would’ve advertised as an e-book to help make some bucks on their own, particularly seeing that you could have tried it in the event you desired. The strategies additionally worked as a easy way to understand that other people online have similar fervor like my very own to realize great deal more on the topic of this problem. I know there are millions of more enjoyable situations ahead for individuals that browse through your website.

  18. Ona Hilliker says:

    I discovered your blog web site on google and examine a couple of of your early posts. Proceed to keep up the superb operate. I just additional up your RSS feed to my MSN News Reader. Looking for ahead to studying extra from you afterward!…

  19. Neville Gails says:

    Once I initially commented I clicked the -Notify me when new feedback are added- checkbox and now each time a remark is added I get 4 emails with the same comment. Is there any means you may take away me from that service? Thanks!

  20. Donnie Collings says:

    I’m curious to find out what blog system you happen to be working with? I’m having some minor security issues with my latest blog and I would like to find something more safeguarded. Do you have any recommendations?

  21. Farah Slager says:

    I’ll right away seize your rss feed as I can not in finding your email subscription link or newsletter service. Do you have any? Please let me understand so that I may subscribe. Thanks.

  22. Mercedes Cabrera says:

    Along with everything that appears to be developing inside this specific subject matter, a significant percentage of viewpoints tend to be quite stimulating. On the other hand, I am sorry, because I can not subscribe to your whole plan, all be it refreshing none the less. It seems to everyone that your remarks are actually not entirely validated and in actuality you are generally yourself not entirely confident of the argument. In any event I did enjoy reading through it.

  23. Tang sub Youtube says:

    Thanks for the marvelous posting! I seriously enjoyed reading it, you may be a great author.I will make certain to bookmark your blog and may come back in the future. I want to encourage yourself to continue your great writing, have a nice weekend!

Trả lời

Email của bạn sẽ không được hiển thị công khai. Các trường bắt buộc được đánh dấu *