Khi nhắc đến Phật giáo tại Hà Tiên (Kiên Giang), chúng ta không thể không nhắc đến ngôi chùa Sắc Tứ Tam Bảo, nơi khởi nguyên Phật giáo Bắc tông với dòng thiền Lâm Tế, là trung tâm sinh hoạt Phật giáo trong thành phố Hà Tiên. Đây là ngôi chùa đầu tiên của Thiền phái Lâm Tế Chúc Thánh truyền thừa tại Hà Tiên dưới thời trụ trì của Ni trưởng Thích nữ Như Hải. Ni trưởng nối pháp đời 42 Tông Lâm Tế, thế hệ thứ 9 Thiền phái Chúc Thánh, huý Thị Tùng, chữ Thị trong pháp danh Thị Tùng thuộc dòng kệ Chúc Thánh (Ấn chơn như thị đồng).
Khái quát chùa Sắc Tứ Tam Bảo
Hà Tiên là vùng đất cuối cùng của phương Nam. Một vùng đất không chỉ nhận được sự ưu đãi từ thiên nhiên, vị trí địa lý mà còn nhận được nét đặc thù từ tên gọi, tiến trình hình thành và phát triển. Vào thế kỷ XVIII, Mạc Cửu trên đường lưu vong từ Lôi Châu vượt biển tìm đến phương Nam định cư khai hoang lập ấp. Ông đã chiêu tập những người dân phiêu tán lại với nhau, đoàn kết xây dựng thành trì, phố xá,… từ một vùng đất hoang vu, cây cối rậm rạp, nhiều thú dữ, phát triển thành một trong ba trung tâm kinh tế – văn hóa nổi tiếng bậc nhất của vùng đất Tây Nam bộ lúc bấy giờ là Cù Lao Phố, Mỹ Tho và Hà Tiên. Đây là một trong những thành tựu của Tổng Trấn Mạc Cửu đối với đất Hà Tiên. Năm 1708, khi Mạc Cửu dâng đất lên cho chúa Nguyễn, chúa Nguyễn dùng hai chữ Hà Tiên để đặt tên cho vùng đất này và được sáp nhập vào lãnh thổ Đàng Trong của nước Đại Việt năm 1708.
Vào đầu thế kỷ XVIII, Phật giáo du nhập vào vùng đất Hà Tiên – Kiên Giang, là do công lao của Tổng Trấn Mạc Cửu đã mở đường. Bước chân hoằng pháp của chư vị tôn túc đã làm cho Phật giáo Hà Tiên thêm khởi sắc, nhất là Hòa thượng Phật Hội – Ấn Trừng, vị trụ trì đầu tiên của chùa Tam Bảo với dòng thiền Lâm Tế Bổn Nguyên đời thứ 35. Ngôi chùa do Khai Trấn Cửu Lộc Hầu Mạc Cửu lập cho thân mẫu tu hành (ban đầu ngôi chùa chỉ là một am nhỏ do Tổng Trấn Mạc Cửu lập cho mẹ tu hành vào khoảng thời gian 1708 – 1725, theo thời gian ngôi am nhỏ nhiều lần bị chiến tranh làm hư hoại, đến đời trụ trì Hòa thượng Phước Ân trùng tu, phát triển và xây dựng thành ngôi chùa), do chùa có công giúp chúa Nguyễn lánh nạn nên khi Gia Long lên ngôi (1802), chùa Tam Bảo được phong Sắc tứ.
Phật giáo dưới thời Tổng Trấn Mạc Cửu nhận được sự hộ trì của dòng họ Mạc. Thông qua việc xây dựng chùa cho mẹ tu hành, cung thỉnh Hòa thượng Phật Hội – Ấn Trừng dạy đạo cho mẹ (Thái bà bà), tạo tượng Phật, đúc chuông, cúng dường đại tạng kinh góp phần làm cho Phật giáo tại Hà Tiên ngày thêm lớn mạnh, thu hút nhiều bậc tôn túc Tăng Ni đến truyền bá Phật giáo: Hòa thượng Ấn Trừng, Hòa thượng Hoàng Long, Hòa thượng Ấn Đàm, Ni cô họ Tống, Sư Nữ Phù Cừ, v.v… Ứng với bước chân hoằng hóa của quý ngài là sự mọc lên của những ngôi chùa khác, nhu: chùa Bạch Vân, chùa Phù Anh, chùa Tam Bảo, chùa Lũng Kỳ, chùa Địa Tạng, chùa Phù Dung. Trải qua hơn 3 thế kỷ Phật giáo Hà Tiên luôn có mặt cùng bước thăng trầm của lịch sử dân tộc Việt.
Vào cuối đời trụ trì của thầy Thích Thiện Hạnh thuộc dòng Lâm Tế thứ 41, chùa có một khoảng thời gian không người kế tự. Đến năm 1957, hai vị giảng sư thuộc Giáo hội Tăng già Việt Nam là quý thầy Thích Huyền Vi và Thích Thanh Từ đến Hà Tiên ở chùa Sắc Tứ Tam Bảo giảng giáo lý cho Phật tử, nơi đây từng lưu dấu chân của hai vị tôn túc. “Khoảng năm 1957, Phật tử chùa Tam Bảo (Hà Tiên) được tiếp hai vị giảng sư về giảng đạo là Thầy Thích Thanh Từ và Thầy Thích Huyền Vi. Hai Thầy còn dạy cho Phật tử các bài hát múa Phật giáo như Dòng A Nô Ma, Sen Trắng, Trầm Hương Đốt… Thầy Thanh Từ dạy giáo lý và nhiều mẩu chuyện về đức Phật, Thầy Huyền Vi tổ chức ngoại khóa cho các em”1. Hai thầy thường xuyên lui tới Hà Tiên giảng giáo lý cho người lớn nghe; đối với các em nhỏ, hai thầy tổ chức sinh hoạt ngoại khóa. Qua sự hướng dẫn của hai thầy, nhiều người đến xin quy y làm thành viên Hội Phật học Nam Việt thuộc Chi hội tỉnh Kiên Giang. Chính hoạt động của hai thầy đã làm cho ngôi chùa Tam Bảo ở Hà Tiên có sinh khí mới.
Năm 1974, Ni trưởng Như Hải được nhị vị hòa thượng bổ xứ về trụ trì chùa Sắc Tứ Tam Bảo. Đây là ngôi chùa đầu tiên của Thiền phái Lâm Tế Chúc Thánh truyền thừa tại Hà Tiên dưới thời trụ trì của Ni trưởng Như Hải.
Ngày nay, chùa Sắc Tứ Tam Bảo tọa lạc tại số 75 đường Phương Thành, phường Bình San, thành phố Hà Tiên. Mặt tiền chùa hướng về phía Đông, là một trong những ngôi chùa nằm tận cùng phía Tây Nam Tổ quốc Việt Nam. Với tuổi đời hơn 3 thế kỷ, chùa không bề thế nguy nga nhưng ấp ủ trong dáng dấp trầm mặt cổ kính, trang nghiêm và thanh tịnh. Chùa Sắc Tứ Tam Bảo trải qua các thế hệ tôn túc trụ trì như: Hòa thượng Minh Tam – Nhất Đới, Hòa thượng Minh Giác – Trí Tàng, Hòa thượng Minh Liêm – Hoằng Ấn, Hòa thượng Minh Thông – Hải Huệ, v.v… Ni trưởng Như Hải, chùa Sắc Tứ Tam Bảo đã trải qua 21 đời trụ trì, với 2 dòng truyền thừa là dòng Lâm Tế Bổn Nguyên và dòng Lâm Tế Chúc Thánh.
Cuộc đời và đạo nghiệp của Ni trưởng Như Hải
Ni trưởng thế danh là Huỳnh Thị Phước, sinh năm 1941, tại huyện Cầu Kè, tỉnh Trà Vinh. Thân phụ là cụ ông Huỳnh Văn Nhâm, pháp danh Minh Tâm, thân mẫu là Dư Thị Tú Xuân, pháp danh Diệu Cảnh, thuộc gia đình trung lưu, theo truyền thống đạo Phật, kính tin Tam bảo. Do mẹ mất sớm, cha đi cách mạng, nên Ni trưởng nương nhờ sự nuôi dưỡng dạy dỗ của bà ngoại và dì.
Năm 1954, nhị vị hòa thượng giảng sư là Hòa thượng Huyền Vi và Hòa thượng Thanh Từ về chùa Vạn Hòa, huyện Cầu Kè – tỉnh Trà Vinh, thuyết giảng, Ni trưởng cùng một số huynh đệ đến nghe pháp. Thế là chủng tử lành từ nhiều đời trổi dậy, Ni trưởng sớm mộ Phật pháp nên xin quy y Tam bảo với Hòa thượng Huyền Vi.
Năm 15 tuổi, Ni trưởng gia nhập GĐPT Chánh Hòa, huyện Cầu Kè. Dưới ánh sáng Phật Đà, vốn có hạt giống Bồ đề, túc duyên Phật pháp ngày một tăng trưởng, năm 18 tuổi, được sự chấp thuận của ngoại và dì, Ni trưởng xuất gia cùng với 6 huynh đệ trong GĐPT với nhị vị Hòa thượng Huyền Vi và Hòa thượng Thanh Từ tại chùa Vĩnh Bửu (của Ni trưởng Như Huệ ở Mõ Cày, tỉnh Bến Tre).
Sau khi xuất gia, Ni trưởng cùng các huynh đệ, được nhị vị bổn sư gửi đến Ni trưởng Minh Ngọc ở Tu viện Quan Âm, Mỹ Tho, để học tập giáo lý. Năm 1962, Ni trưởng tiếp tục tu học tại chùa Diệu Ấn (Phan Rang). Với tinh thần tinh tấn tu học, giới hạnh trang nghiêm, năm 1959, Ni trưởng thọ giới Sa Di Ni tại Ni trường Dược Sư. Năm 1970, Ni trưởng thọ Tỳ Kheo Ni giới tại giới đàn chùa Từ Nghiêm, TP Hồ Chí Minh. Lúc bấy giờ, Ni trưởng vừa tròn 25 tuổi.
Với chí nguyện xuất gia ban đầu là “thượng cầu Phật đạo, hạ hóa chúng sanh”2, nên Ni trưởng đã du phương đây đó, dự các lớp Phật pháp với niềm mong muốn đem chánh pháp vào cuộc đời và truyền cho thế hệ Ni mai sau. Năm 1963, Ni trưởng học khóa Trung đẳng chuyên khoa tại Ni trường nổi tiếng nhất của Ni giới miền Nam lúc bấy giờ là Ni trường Dược Sư và hoàn tất vào năm 1973. Qua việc tu và học của Ni trưởng cho thấy được tâm tư và hoài bảo của bậc Ni lưu. Dù là thân nữ nhi, nhưng chí nguyện nghiên tầm giáo điển, học đạo không khác gì bậc nam nhân. Từ đây, Ni trưởng bắt đầu bước vào con đường hành đạo, đem sở học và chí nguyện của mình đóng góp vào sự nghiệp xương minh Phật pháp. Năm 1974, Ni trưởng được nhị vị Hòa thượng Thanh Từ và Hòa thượng Huyền Vi bổ nhiệm về Hà Tiên, giao nhiệm vụ trụ trì chùa Sắc Tứ Tam Bảo.
Năm 2015, vì tuổi cao sức yếu, Ni trưởng giao mọi việc Phật sự trong chùa cho NS. Như Kim trông coi. Tâm nguyện và hạnh nguyện đã được viên tròn, Ni trưởng mãn duyên về với chư Phật, chư Tổ vào ngày 12 tháng 8 năm Mậu Tuất (2018). Bằng giới đức trang nghiêm thanh tịnh, mô phạm chốn tòng lâm, tiếp dẫn hậu lai, báo Phật ân đức, trên linh vị của Ni trưởng có ghi: 敕賜三寶堂上監齊祝聖四十ニ世諱是叢上如下海尼長觉靈 (Sắc Tứ Tam Bảo đường thượng Lâm Tế Chúc Thánh Tứ thập nhị thế, húy Thị Tùng, thượng Như hạ Hải Ni trưởng giác linh). Dù trải qua bao giai đoạn thăng trầm, hơn 78 năm có mặt, Ni trưởng là bậc tiền bối gương mẫu, rường cột của ngôi nhà Phật pháp, phát triển Ni giới Hà Tiên.
Được di huấn của Ni trưởng cùng với sự chấp thuận của Ban Trị sự Phật giáo tại thành phố Hà Tiên, Ni sư Như Kim, trụ trì chùa Sắc Tứ Tam Bảo từ (2015 – 2020) thuộc thế hệ thứ 10 dòng Chúc Thánh, pháp húy là Đồng Chi. Ni sư tiếp tục sứ mạng thiêng liêng của mình góp phần phát huy ngôi cổ tự thêm trầm hùng, trang sử sẽ tiếp tục khắc ghi những công hạnh và đạo nghiệp của Ni sư Như Kim. Để báo đáp công ơn Thầy tổ và làm trang nghiêm ngôi Tam Bảo, Ni sư Như Kim cùng Ni chúng và quý Phật tử sẽ làm cho chùa Sắc Tứ Tam Bảo ngày một hưng thịnh và phát triển.
Một số thành tựu của chùa Sắc Tứ Tam Bảo
Nói đến Ni giới Phật giáo ở Hà Tiên và quá trình tu học chư Ni tỉnh nhà, không thể không nói đến những bậc tôn túc như Ni cô họ Tống, Sư nữ Phù Cừ, Ni trưởng Như Hải chùa Sắc Tứ Tam Bảo (Hà Tiên). Ngược dòng thời gian cách đây hơn nửa thế kỷ, vào thời điểm đó, Hà Tiên chưa có một ngôi chùa Ni nào, hình ảnh Ni giới xuất hiện đầu tiên ở Hà Tiên là sự có mặt của Ni trưởng Như Hải, trụ trì chùa Sắc Tứ Tam Bảo (Hà Tiên) vào năm 1974. Lúc ấy, chùa Sắc Tứ Tam Bảo là một ngôi chùa nhỏ nằm trong Trấn Hà Tiên. Từ đây, hình bóng người sư nữ Phật giáo Bắc Tông trang nghiêm, hiện thân của từ bi đạo hạnh lan tỏa trong dân gian, khai sinh Ni giới Hà Tiên và là điểm mốc phát triển hoạt động Phật sự qua các nhiệm kỳ.
Một năm sau ngày thành lập, Ban Trị sự Phật giáo tỉnh Kiên Giang, Phật giáo thành phố Hà Tiên cho ra mắt Chánh Đại diện tỉnh Hội Phật giáo. Trụ sở Ban Đại diện được đặt tại chùa Sắc Tứ Tam Bảo, một trong những ngôi chùa có bề dày lịch sử tại thành phố Hà Tiên. Ban Trị sự Phật giáo tại Hà Tiên tính đến 2019, đã qua 7 nhiệm kỳ. Chùa Sắc Tứ Tam Bảo khẳng định sứ mạng tiên phong trong nhiệm kỳ I và II. Đây được xem là thời điểm đánh dấu cột mốc khẳng định vị trí của Ni giới trong cương vị lãnh đạo. Ni trưởng Như Hải làm Chánh Đại diện Phật giáo tại Hà Tiên. Trong thời gian từ năm 1983 đến 1993, chiến tranh biên giới Tây Nam vừa chấm dứt, nên các hoạt động Phật sự ở Hà Tiên còn mang tính nhỏ lẻ. Chủ yếu là trùng tu sửa chữa các ngôi tự viện3. Nhiều cơ sở tự viện, chùa chiền cũng được xây dựng mới để phục vụ cho nhu cầu sinh hoạt của Phật tử.
Bên cạnh đó, Ni trưởng củng cố lại Gia đình Phật tử Chánh Từ chùa Sắc Tứ Tam Bảo (Hà Tiên), hướng dẫn GĐPT thành lập vị Gia trưởng, cư sĩ Diệu Trưởng (Phạm Thị Bé), Ban Huynh trưởng: Minh Kim Lâm Văn Núi làm liên đoàn trưởng; Diệu Không làm đoàn trưởng thiếu nữ: “Hoạt động này được Giáo hội PGVN chính thức công nhận GĐPT năm 1988. Đưa vào hoạt động theo Hiến chương của Giáo hội. BTS tỉnh KG thành lập Ban hướng dẫn Nam nữ cư sĩ Phật tử do BTS lãnh đạo. Nghị định 01 của Ban Tôn giáo Chính phủ cho phép GĐPT chính thức sinh hoạt trở lại trong lòng Giáo hội PGVN dưới sự bao bọc của chư tôn đức Tăng Ni trong Tỉnh”4. Lúc này, GĐPT Chánh Từ ở chùa Sắc Tứ Tam Bảo (Hà Tiên) chính thức hoạt động dưới sự cho phép hoạt của Ban Tôn giáo Chính phủ. Được sự chỉ dạy của Ni trưởng, hoạt động GĐPT Chánh Từ ngày một tăng trưởng. Ngọn đèn chánh pháp nơi GĐPT Chánh Từ được các em thanh thiếu đồng niên đi xuất gia, hiện nay là rường cột của Phật pháp như: Ni trưởng Như Minh – Phạm Ngọc Lan, Ni sư Như Bảo – Võ Ngọc Điệp, Hòa thượng Thích Kiến Nguyệt – Đường Minh Phương, v.v… Đặc biệt nhất là “Thầy Kiến Nguyệt là người góp công rất lớn trong việc xây cất 03 ngôi Thiền viện lớn ở Việt Nam, đó là Thiền viện Trúc Lâm Đà Lạt, Thiền viện Trúc Lâm Yên Tử ở Quảng Ninh, Thiền viện Tây Thiên ở Vĩnh Phúc”5. Hòa thượng Narada Maha Thera, một vị cao Tăng ở Srilanka, nhiều lần đến Việt Nam, đã nói: “Trên Thế giới chỉ có Phật giáo Việt Nam mới có tổ chức giáo dục thanh thiếu niên là GĐPT. Đây là điểm đặc thù quý báu của PGVN”6. Hiện nay, thành phố Hà Tiên có 2 tổ chức GĐPT trên tổng số 14 của toàn tỉnh: GĐPT chùa Thanh Hòa và GĐPT chùa Sắc Tứ Tam Bảo Hà Tiên. Một trong những thành tựu nổi bật nhất của Ni trưởng, cũng như chùa Sắc Tứ Tam Bảo trong hai nhiệm kỳ này là phục hưng lại tổ chức GĐPT ở Hà Tiên và Phật giáo tỉnh Kiên Giang nói chung.
Chùa Sắc Tứ Tam Bảo chính là bản lề hoạt động của Ban Trị sự Phật giáo thành phố Hà Tiên, nên các buổi lễ Phật Đản, Vu Lan, An cư Kiết hạ đều diễn ra tại đây. Một trong những dấu son nổi bật của chùa Sắc Tứ Tam Bảo chính là cái nôi GĐPT, vì vậy mà các kỳ hội trại, các khóa huấn luyện của GĐPT Kiên Giang đều vân tập về ngôi già lam này.
Tóm lại, chùa Sắc Tứ Tam Bảo bắt đầu truyền theo dòng Lâm Tế Chúc Thánh từ đời trụ trì của Ni trưởng Như Hải (1974-2015) và tiếp tục truyền đến Ni sư Như Kim trụ trì chùa Sắc Tứ Tam Bảo từ (2015-2020), thuộc thế hệ thứ 10 dòng Chúc Thánh, pháp húy là Đồng Chi. Đây chính là một nét đẹp của Phật giáo tại Hà Tiên, hiện nay vẫn còn thực hiện và lưu truyền việc truyền thừa theo dòng kệ từ Thầy sang trò. Cũng chính là nhịp cầu cho tông môn Chúc Thánh khăng khít, đoàn kết hòa hợp cùng tu học và sinh hoạt dưới mái chùa Sắc Tứ Tam Bảo, góp phần làm cho ngôi tòng lâm ngày thêm vững mạnh, ngôi nhà Phật giáo thêm trầm hùng.
– Chú thích
- Nhiều tác giả (2013), Lịch sử chùa Sắc Tứ Tam Bảo, Nxb. Văn hóa Văn nghệ.
- Thượng cầu Phật đạo, hạ hóa chúng sanh ‘上求佛道,下化眾生’ nghĩa là trên cầu Phật đạo, mong cầu thành Phật, dưới là giáo hóa chúng sanh, giúp chúng sanh bỏ tà quy chánh, bỏ vọng quy chân.
- Như Chùa Sắc Tứ Tam Bảo trùng tu 1920, 1946; Chùa Phù Dung 1780, 1910, 1939, 1975; Chùa Phật Đà trùng tu 1983; Chùa Tiên Sơn 1989; Tịnh Xá Ngọc Hồ 1989, 1996; Tịnh Xá Ngọc Tiên 1993; Tịnh Xá Ngọc Đăng 1997; Chùa Thanh Hòa 1994; Chùa Thiên Trúc; Chùa Mũi Nai; Chùa Xà Xía; Chùa Giải Thoát.
- Nhiều tác giả, Kỷ yếu 50 năm GĐPT Hà Tiên (1959-2009), Nxb. Tổng hợp TP. Hồ Chí Minh, tr. 13.
- Nhiều tác giả, Kỷ yếu 50 năm GĐPT Hà Tiên (1959-2009), Nxb. Tổng hợp TP. Hồ Chí Minh, tr. 20.
- Thích Minh Mẫn, Hội thảo Hoằng pháp truyền thống “hộ pháp an dân” từ 6-10 tháng 5 năm 2010, tại TP. Rạch Giá – KG.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
- Nguyễn Hiền Đức, (1995), Lịch sử Phật giáo Đàng trong, Nxb. TP. Hồ Chí Minh.
- Nhiều tác giả, (2013), Lịch sử chùa Sắc Tứ Tam Bảo, Nxb. Văn hóa – Văn nghệ.
- Thích Minh Mẫn, Hội thảo Hoằng pháp truyền thống “hộ pháp an dân” từ 6 – 10 tháng 5 năm 2010, tại TP. Rạch Giá – Kiên Giang.
- Nhiều tác giả, Kỷ yếu 50 năm GĐPT Hà Tiên (1959 -2009), Nxb. Tổng hợp TP. Hồ Chí Minh.