Lễ cúng Tống ôn ở Tây Ninh

Từ những buổi đầu đi khai hoang mở cõi, khi mới định hình chợ búa, xóm làng, nơi vùng đất Tây Ninh và cả Nam Bộ nói chung, cuộc sống còn quá nhiều khó khăn, dân cư thưa thớt, vừa phải lao động sản xuất vừa phải chống trả với thiên tai, thú dữ… Lúc bấy giờ, lam sơn chướng khí còn nhiều, ao tù nước đọng, muỗi mòng rắn rết khắp nơi, những bệnh thông thường cũng có thể gây tử vong cho con người, nói gì đến những bệnh có thể lây truyền cho nhiều người biến thành đại dịch. Sinh mạng con người bị nhiều mối đe dọa; bất lực trước hoàn cảnh, họ cho rằng những bệnh tật đó là do ôn thần, ma quỷ hay những người “khuất mặt khuất mày” gây ra, nên phải làm lễ cúng các vị ấy cầu mong cuộc sống bình an cho làng xóm và tránh khỏi các nạn dịch. Và như thế lễ Tống ôn hay còn gọi là Tống phong (Tống gió) ra đời, tên gọi này được hiểu “tống” là tiễn đi, xua đi; còn “ôn” là dịch bệnh hay “phong” (gió) là gió độc gây bệnh cho con người, nên dân gian Nam Bộ thường dùng cụm từ “trúng gió” .

Ngày xưa vào những năm thời tiết khắc nghiệt, trong nước xảy ra các nạn hạn hán, bão lụt thì sau đó thường kéo theo các loại dịch bệnh. Khi trình độ y học chưa phát triển, mỗi khi nhiễm bệnh thì người bệnh khó thoát khỏi cái chết và chết rất nhanh nên người ta cho rằng các loại bệnh dịch mang tính tâm linh. Người xưa tin rằng ôn dịch là loại bệnh do quan Ôn (một loại quan ở âm phủ coi về việc làm bệnh thời khí) đi bắt lính về làm sưu dịch ở cõi âm nên thường khi bị bệnh, người dân ít dùng thuốc mà thường cầu cúng để nhờ vả các lực lượng siêu nhiên che chở. Điều này dẫn đến việc hình thành những nét đặc biệt trong xã hội, trong đó có tục cúng Tống ôn .

Lễ Tống ôn thường là một phần lễ cuối cùng trong lễ Kỳ yên được cử hành ở đình làng; trong lễ cầu an ở các miếu thờ các vị nữ thần; trong lễ cúng Tiên sư tại các nhà vuông ở lân/ấp; trong lễ giỗ các vị thần, các vị tiền hiền ở dinh thờ, đền thờ,… Ở Tây Ninh xưa, việc cúng Tống ôn là một phần lễ quan trọng không thể thiếu, đặc biệt là những cơ sở thờ tự ở gần các con sông, rạch.

Ngày nay, tuy lệ tục này không còn được phổ biến như trước nhưng vẫn còn một số ít đình, miếu, dinh thờ ở một số địa phương ở Tây Ninh ven theo sông Vàm Cỏ Đông duy trì và thực hiện hằng năm theo cổ lệ để vừa gìn giữ truyền thống của ông cha vừa là niềm tin, mong muốn tống khứ đi những điều xui rủi cầu nguyện một năm đón nhận những điều tốt lành, bình yên, công việc làm ăn luôn được thuận lợi.

1. Lễ Tống ôn ở đình Trường Đông

Đình Trường Đông hiện tọa lạc tại ấp Trường Ân, xã Trường Đông, thị xã Hòa Thành. Ngôi đình nằm trên một gò đất cao sát với bờ sông có phong cảnh đẹp xung quanh bao phủ bởi những gốc cây cổ thụ; mặt tiền ngôi đình nhìn ra sông Vàm Cỏ Đông và cổng đình giáp với Quốc lộ 22B.

Thuở ban đầu, nơi đây còn hoang sơ, lúc bấy giờ có người Việt theo cuộc Nam tiến đến vùng đất này khai hoang, lập ấp tạo nên những làng quê trù phú. Hai ông Tiền hiền Huỳnh Văn Nhu và Hậu hiền Nguyễn Văn Tiến cùng với các cư dân khai khẩn đất hoang dựng làng lập ấp, vừa chiêu mộ nghĩa quân chống giặc bảo vệ quê hương, mưu cầu hạnh phúc cho nhân dân. Với quan niệm “Sanh vi tướng, tử vi thần”, sau khi hai ông mất, người dân tưởng nhớ đến công đức mà tôn phong làm thần, lập miếu, xây đình hương khói thờ phụng, sùng kính muôn đời.

Ngôi đình được cư dân thành lập đến nay đã ngoài trăm năm để phụng thờ thần Thành hoàng Bổn cảnh. Ngoài ra, đình còn thờ Tiền hiền Huỳnh Văn Nhu và Hậu hiền Nguyễn Văn Tiến là hai người đã có công lập