Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam bảo tồn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể Thăng Long – Hà Nội từ thời Lý (HT Thích Thanh Nhiễu)

Lời Tòa Soạn: Tòa soạn kính gửi đến quý độc giả phần trích đăng bài phát biểu của Hòa thượng Thích Thanh Nhiễu – Phó chủ tịch Thường trực Hội đồng Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam trong Tọa đàm khoa học “Di sản Phật giáo thời Lý với Thăng Long – Hà Nội, kỷ niệm 1010 năm Thăng Long – Hà Nội (1010 – 2020)”, diễn ra tại chùa Quán Sứ, Thủ đô Hà Nội.

Theo thông lệ, hàng năm chúng ta lại tổ chức lễ kỷ niệm Thăng Long – Hà Nội. Năm 2020 tròn 1010 năm (1010 – 2020), Thủ đô Hà Nội với vị thế là trung tâm chính trị, tháng năm trường kỳ của lịch sử thủ đô ngàn năm văn hiến, Phật giáo đã và mãi luôn đồng hành trên mọi lĩnh vực của đời sống văn hóa – xã hội, tâm linh của người dân. Những giá trị đạo đức, lối sống Phật giáo ăn sâu, thẩm thấu vào mọi tầng lớp xã hội và trở thành mạch nguồn, cốt cách và tinh thần Thăng Long. Chính vì thế, việc bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa Phật giáo nói chung, thời Lý nói riêng là vô cùng quan trọng và được Giáo hội Phật giáo Việt Nam đặc biệt quan tâm.

GIÁ TRỊ TRƯỜNG TỒN CỦA DI SẢN VĂN HÓA PHI VẬT THỂ THĂNG LONG – HÀ NỘI

Thời Lý là giai đoạn khởi đầu của Thăng Long, khởi đầu cho sự hưng thịnh Phật giáo và khẳng định chất hồn hội tụ, bản sắc cổ truyền của vùng đất linh thiêng, nơi trái tim cả nước. Đặc biệt, những Di sản văn hóa phi vật thể của Phật giáo thời Lý là một phần vô cùng quan trọng trong kho tàng di sản văn hóa dân tộc, quốc gia và Thăng Long – Đông Đô – Hà Nội.

Việc bảo tồn, phát huy di sản văn hóa phi vật thể trên thế giới và nước ta được quan tâm xác đáng từ những năm 80 của thế kỷ XX. Thông qua hệ thống văn bản pháp lý UNESCO ban hành, Công ước bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể nêu rõ: “Di sản văn hóa phi vật thể được hiểu là các tập quán, các hình thức thể hiện, biểu đạt, tri thức, kĩ năng và kèm theo đó là những công cụ đồ vật, đồ tạo tác và các không gian văn hóa có liên quan mà các cộng đồng, các nhóm người và trong một số trường hợp là các cá nhân công nhận là một phần di sản văn hóa của họ. Được chuyển giao từ thế hệ này sang thế hệ khác, di sản văn hóa phi vật thể được các cộng đồng, các nhóm người không ngừng tái tạo để thích nghi với môi trường và mối quan hệ qua lại giữa cộng đồng với tự nhiên và lịch sử của họ, đồng thời hình thành trong họ ý thức về bản sắc và sự kế tục, qua đó khích lệ thêm sự tôn trọng đối với đa dạng văn hóa và tính sáng tạo của con người” [1]. Với nước ta, Di sản văn hóa phi vật thể là bộ phận cấu thành những giá trị di sản văn hóa dân tộc, là “sản phẩm tinh thần gắn với cộng đồng hoặc cá nhân, vật thể và không gian văn hóa liên quan, có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học, thể hiện bản sắc của cộng đồng, không ngừng được tái tạo và được lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác bằng truyền miệng, truyền nghề, trình diễn và các hình thức khác” [2]. Các hình thức biểu hiện của Di sản văn hóa phi vật thể bao gồm: tiếng nói, chữ viết; ngữ văn dân gian; nghệ thuật trình diễn dân gian; tập quán xã hội và tín ngưỡng; lễ hội truyền thống; nghề thủ công truyền thống; tri thức dân gian [3].

Phật giáo thời Lý đã để lại nhiều giá trị văn hóa phi vật thể cho nền văn minh Đại Việt nói chung và mảnh đất Thăng Long – Hà Nội nói riêng. Căn cứ vào Luật Di sản văn hóa năm 2001 do Nhà nước ban hành, những biểu hiện của di sản văn hóa phi vật thể Phật giáo nói chung và Phật giáo thời Lý nói riêng gồm: ngôn ngữ Phật giáo, văn chương Phật giáo, nghệ thuật diễn xướng và tập quán, nghi lễ Phật giáo, lễ hội tại các ngôi chùa… Tuy nhiên, trong phạm vi bài đăng trên tạp chí, chúng tôi xin phép tập trung vào hai nội dung chính: Di sản văn hóa phi vật thể Phật giáo thời Lý qua lễ hội chùa ở Thăng Long Hà Nội và vai trò của Giáo hội Phật giáo Việt Nam đối với việc bảo tồn, phát huy.

Đối với Phật giáo thời Lý ở Thăng Long – Hà Nội, sự phong phú, đa dạng hệ thống chùa tháp, kiến trúc, điêu khắc, hội họa như chùa Một Cột, chùa Bộc (Chùa Sùng Phúc), tháp Báo Thiên… kết hợp cùng những giá trị văn hóa phi vật thể cho thấy đời sống văn hóa tâm linh, tinh thần từ bi, hỷ xả, chất nhã nhặn, phóng khoáng của người Tràng An.

Lễ hội trong các chùa thời Lý ở Thăng Long không chỉ được tổ chức bởi chùa mà còn có sự đóng góp của vua và hoàng tộc, quan lại, đông đảo nhân dân tham gia vào những hoạt động Phật sự. Bên cạnh các lễ hội Phật giáo có yếu tố cung đình, còn có những lễ hội dân gian ở làng quê. Dưới thời Lý Thái Tổ, nhiều lần triều đình tổ chức lễ hội độ Tăng với quy mô lớn. Nhờ những lễ hội này mà nhiều thường dân có cơ duyên được xuất gia học Phật và truyền bá văn hóa Phật giáo thời kỳ này.

Năm 1036 thời vua Lý Thánh Tông, triều đình mở hội khánh thành tượng Phật Đại Nguyện ở Long Trì; tháng 10 năm 1040, mở hội La Hán ở Long Trì. Triều vua Lý Nhân Tông cũng mở rất nhiều lễ hội chùa và làng. Mùa xuân năm 1077, hội Nhật Vương ở điện Thiên An được mở. Các lễ thường niên của Phật giáo cũng được mở, như Vu Lan cầu siêu cho thái hậu Linh Nhân được vua long trọng cử hành vào tháng 7 năm 1118; tháng 9 năm 1118, vua mở hội Thiên Phật khánh thành chùa Thắng Nghiêm.

Văn bia tháp Sùng Thiện Diên Linh còn ghi lại sự kiện vua tổ chức lễ Phật đản lớn ở chùa Diên Hựu. Lễ hội lớn nhất được tổ chức ở thời vua Lý Thần Tông là lễ khánh thành tám vạn bốn ngàn bảo tháp vào tháng 2 năm 1129[4]. Kế đến là lễ hội Điểm nhãn cho hơn ngàn pho tượng Phật được tiến hành vào tháng 2 năm Khai Thái thứ nhất ở chùa Phổ Quang; lễ hội Chuyển tạng đại trai (lập đàn chay tụng đại tạng kinh) suốt 10 ngày đêm được tổ chức vào tháng 3 năm Khai Thái thứ 5 ở chùa Quỳnh Lâm theo lời thỉnh cầu của Quốc mẫu Bảo Huệ… hay Hội chùa Láng, diễn ra vào ngày bảy tháng Ba âm lịch hàng năm. Riêng Hội chùa Láng, quy mô có lẽ rất to, đến mức dân gian truyền lại câu: “Nhớ ngày mồng 7 tháng 3/ Trở vào hội Láng, trở ra hội Thầy”.

Hai ngôi chùa Láng và Sài Sơn đều thờ Thánh Từ Đạo Hạnh. Hội chùa Láng có sự tham gia của cả một dải làng hai bên bờ sông Tô Lịch. Hội vui nhất ở đám rước. Kiệu Thánh rước từ chùa lội qua sông Tô Lịch ở đoạn Cống Cót, gọi là “Độ Hà” rồi men theo đường ven làng Cót, làng Giấy lên chùa Hoa Lăng ở thôn Tiền, xã Dịch Vọng để thăm bà mẹ “Thánh Từa” (kiêng húy chữ Từ) được thờ tại đây. Đám rước có “con đĩ đánh bồng” vừa đi vừa múa mở đường. Lại rước xuống chùa Tam Huyền để mời cha lên thăm mẹ.

Cái đinh của đám rước là cuộc “đấu trận” giữa hai thánh Từ Đạo Hạnh và sư Đại Điên. Lúc kiệu Thánh Từa đến cửa chùa Thánh Tổ thờ Đại Điên – vốn có thù giết cha, kiệu Thánh Từa dừng lại, đám rước làng Láng kéo cờ thúc trống lên, đốt pháo thăng thiên và ống lệnh bắn vào chùa. Trong lúc ấy, dân thôn Tiền từ chùa Thánh Tổ cũng đốt pháo bắn trả. Pháo bắn đi lại nổ vang trời, trong tiếng reo hò của rất nhiều người dự hội làm huyên náo cả một vùng trời nước. Tiếng trống mõ, tiếng pháo hòa vào tiếng sấm tháng ba báo hiệu một mùa mưa, một vụ sản xuất lúa mới bắt đầu [5].

Hội chùa Láng là bức tranh sinh động tái diễn cảnh sinh hoạt của người Việt đời Lý. Đó là sự song hành, kết hợp và hòa quyện giữa Đạo và Đời. Hình thức hội Láng nằm trong hệ thống các phong tục hội hè miền phụ cận kinh thành Thăng Long. Trải nhiều đời, nó đã góp vào quá trình sinh hoạt văn hóa dân gian chốn đế đô một tổng thể lễ tiết phong phú và độc đáo.

Chùa Vua (tên chữ là Hưng Khánh Tự, được dựng vào thời Lý) có điện thờ Đế Thích, một trong Tứ Quán của Kinh thành Thăng Long. Từ xa xưa, dân gian coi Đế Thích giỏi cờ nhất cả cõi người, cõi trời. Tương truyền, đến đời Lê, vì ngưỡng vọng Đế Thích, một vị hoàng tử mê cờ đã chọn chùa Vua làm nơi mở hội thi cờ tướng của Thăng Long. Tục lệ ấy được lưu giữ đến nay [6].

ĐỔI MỚI TƯ DUY, ỨNG XỬ ĐÚNG ĐẮN VỀ CÔNG TÁC QUẢN LÝ LỄ HỘI PHẬT GIÁO

Những lễ hội Phật giáo thời Lý nói chung và tại Thăng Long – Hà Nội nói riêng, đến nay luôn được Giáo hội Phật giáo Việt Nam quan tâm bảo tồn và phát triển. Giáo hội Phật giáo Việt Nam, Ban Nghi lễ và các công văn hướng dẫn thực hiện hoạt động Phật sự, nghi lễ, lễ hội Phật giáo đều khẳng định những giá trị to lớn của các lễ hội chùa.

Trên tinh thần thừa kế, bảo tồn và phát huy những lễ hội chùa hiện có, Giáo hội Phật giáo Việt Nam còn khuyến khích và tạo điều kiện, giúp đỡ, ban hành các chủ trương phục dựng, đẩy mạnh tái hiện những lễ hội chùa trong các làng xã truyền thống. Bởi đây không chỉ là nơi con người muốn gửi gắm, bộc lộ những ý nguyện thầm kín, thiêng liêng hoặc tâm tình và mong muốn cầu may, cầu an, mưa thuận gió hoà, quốc thái dân an, nhân khang vật thịnh. Những hoạt động tế lễ và sinh hoạt văn hóa như diễn xướng, trò chơi dân gian,… trong lễ hội chùa thể hiện thái độ, tình cảm, ứng xử của người trần thế đối với các nhân vật thiêng liêng mà nhân dân tin tưởng, thờ phụng.

Trên phương diện tổ chức và quản lý, thực hiện các lễ hội, nghi lễ Phật giáo, Giáo hội Phật giáo Việt Nam các cấp luôn nhận thức được rằng: khác với các loại hình di sản văn hóa phi vật thể khác như ngôn ngữ Phật giáo, văn học, nghệ thuật Phật giáo, văn hóa, phong tục Phật giáo thì lễ hội Phật giáo có đặc điểm gắn bó mật thiết với các địa danh, di tích, là di sản văn hóa của cộng đồng, làng xã, quần chúng nhân dân, Nhà nước và Giáo hội.

Những hoạt động lễ hội chùa luôn có sự tham gia, phối hợp của các ban ngành, đoàn thể, tổ chức văn hóa từ Trung ương đến địa phương, kết hợp với Giáo hội Phật giáo, Ban Trị sự, Ban đại diện Phật giáo các cấp, đông đảo nhân dân đứng ra tổ chức. Hoạt động đó không chỉ mang bản sắc, nền tảng tâm linh của văn hóa, Phật giáo Việt Nam mà còn thể hiện tư duy đổi mới, ứng xử đúng đắn về công tác quản lý lễ hội nói chung, lễ hội Phật giáo nói riêng với tư cách Di sản văn hóa phi vật thể trong đời sống tâm linh Việt Nam hiện nay.

Trong các di sản văn hóa vật thể và phi vật thể, lễ hội chùa Phật giáo nói riêng là vốn văn hóa mà chúng ta phải có trách nhiệm kế thừa và phát huy. Vì vậy, vấn đề nhận thức đúng đắn những giá trị, đặc điểm của lễ hội chùa và sự gắn bó với đời sống tín ngưỡng Phật giáo luôn rất quan trọng. Đặc biệt là việc phát huy giá trị và hạn chế những tồn tại của các lễ hội chùa hiện nay, đáp ứng nhu cầu đời sống xã hội mới, bảo tồn được tính đặc sắc riêng có, phục dựng nét cổ truyền, không ngừng hiện đại hóa nhưng vẫn thể hiện sắc thái, cốt cách, tâm hồn của dân tộc, đúng như lời Chủ tịch Hồ Chí Minh từng viết trong tác phẩm Đời sống mới: “Cái gì cũ mà xấu thì phải bỏ, cái gì cũ mà không xấu nhưng phiền phức thì phải sửa đổi cho hợp lý, cái gì cũ mà tốt thì phát triển thêm”.

Vấn đề đặt ra đối với cơ quan quản lý các cấp nói chung, Giáo hội Phật giáo Việt Nam nói riêng, đó là nghiên cứu, đào sâu nhận thức đúng đắn về giá trị và đặc điểm, bản chất của lễ hội Phật giáo – một loại hình di sản văn hóa phi vật thể. Nhận thức không đúng sẽ không thể có được ứng xử văn hóa, khoa học.

Chú thích:

[1] điểm 1, 2, khoản I, điều 2, Công ước bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể.
[2] Điều 1, Luật sửa đổi và bổ sung một số điều của Luật Di sản văn hóa.
[3] Điều 2, chương 1, Nghị định số 98/2010/NĐ-CP ngày 21/9/2010 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Di sản văn hóa và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của luật di sản văn hóa.
[4] Tham khảo thêm trong Đinh Gia Khánh (2008), Địa chí văn hóa dân gian Thăng Long, Đông Đô Hà Nội, Nxb Hà Nội.
[5] Sở văn hóa Thể thao và Du lịch Hà Nội (2010), Thăng Long – Hà Nội nghìn năm văn hiến, Nxb Hà Nội, tr.132.
[6] Khánh An (09/02/2014), “Độc đáo lễ hội cờ chùa Vua”, báo Nhân dân Điện tử, https://nhandan.org.vn/culture_photo/ doc-dao-le-hoi-co-chua-vua-194762/.

Tài liệu tham khảo:

1. Chu Quang Trứ (2012), Mỹ thuật Lý – Trần, mỹ thuật Phật giáo, Nxb Mỹ thuật, Hà Nội.
2. Đinh Gia Khánh (2008), Địa chí văn hóa dân gian Thăng Long – Đông Đô Hà Nội, Nxb Hà Nội.
3. Sở văn hóa, Thể thao và Du lịch (2010), Thăng Long – Hà Nội ngàn năm văn hiến, Nxb Hà Nội.
4. Nhiều tác giả (2005), Bảo tồn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể ở Việt Nam, Nxb Văn hóa Thông tin, Hà Nội.
5. Đặng Văn Bài, Phật giáo Việt Nam từ góc nhìn di sản văn hóa, Báo Văn hóa Nghệ thuật, số 1/2006.
6. Nhiều tác giả (2017), Quản lý và khai thác di sản văn hóa trong thời kỳ hội nhập, Nxb. Đại học Quốc gia, Thành phố Hồ Chí Minh.

*HT.TS Thích Thanh Nhiễu – Phó Chủ tịch Thường trực HĐTS GHPGVN.

 

103 thoughts on “Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam bảo tồn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể Thăng Long – Hà Nội từ thời Lý (HT Thích Thanh Nhiễu)

  1. vpn special says:

    Hey would you mind stating which blog platform you’re using?
    I’m planning to start my own blog soon but I’m having a difficult time choosing between BlogEngine/Wordpress/B2evolution and Drupal.

    The reason I ask is because your design seems different then most blogs and I’m looking for something unique.

    P.S Apologies for getting off-topic but I had to ask!

    Here is my homepage – vpn special

  2. vpn special says:

    I just like the valuable info you provide for your articles.
    I’ll bookmark your weblog and take a look at once more right here frequently.
    I am reasonably certain I will be told many new stuff proper
    right here! Good luck for the following!

    Here is my page; vpn special

  3. escape roomy lista says:

    Hello there, just became alert to your blog through Google, and
    found that it’s truly informative. I’m going to watch out for brussels.
    I’ll appreciate if you continue this in future. Lots of people will be benefited from your writing.
    Cheers! Escape room lista

  4. Klikx in the United Kingdom says:

    I seriously love your site.. Pleasant colors & theme. Did you create this web site yourself? Please reply back as I’m looking to create my own website and want to know where you got this from or just what the theme is named. Cheers!

  5. iptv says:

    Right here is the perfect site for everyone who would like to understand this topic. You realize a whole lot its almost hard to argue with you (not that I really will need to…HaHa). You definitely put a fresh spin on a topic which has been discussed for a long time. Excellent stuff, just wonderful.

  6. PH POP CASINO says:

    After looking over a few of the blog articles on your website, I honestly appreciate your way of blogging. I book marked it to my bookmark website list and will be checking back soon. Please check out my web site too and tell me your opinion.

  7. multiple pocket jeans supplier says:

    Hi there! I could have sworn I’ve visited this site before but after looking at many of the articles I realized it’s new to me. Anyways, I’m certainly delighted I found it and I’ll be book-marking it and checking back often!

  8. Whitescreen53 says:

    Good post. I learn something new and challenging on websites I stumbleupon every day. It will always be interesting to read content from other authors and use something from their websites.

  9. video chat says:

    May I just say what a comfort to uncover someone who really knows what they are discussing on the net. You definitely know how to bring an issue to light and make it important. A lot more people need to look at this and understand this side of the story. It’s surprising you are not more popular since you certainly possess the gift.

  10. ngentot says:

    I want to to thank you for this very good read!! I definitely loved every bit of it. I have you saved as a favorite to look at new things you post…

  11. betvisa says:

    Your style is very unique in comparison to other folks I have read stuff from. I appreciate you for posting when you’ve got the opportunity, Guess I’ll just bookmark this site.

  12. ซีรี่ย์ no 1 for you says:

    Having read this I believed it was really informative. I appreciate you taking the time and energy to put this short article together. I once again find myself personally spending a lot of time both reading and leaving comments. But so what, it was still worthwhile.

  13. prodronessupply says:

    Greetings, There’s no doubt that your web site could be having internet browser compatibility problems. When I take a look at your site in Safari, it looks fine however when opening in Internet Explorer, it’s got some overlapping issues. I just wanted to provide you with a quick heads up! Other than that, great blog.

  14. old-time radio eddie cantor says:

    You’re so awesome! I don’t think I’ve truly read anything like that before. So great to discover someone with some unique thoughts on this subject. Seriously.. thanks for starting this up. This site is something that is needed on the web, someone with a bit of originality.

  15. Backpage Alternative Washington DC says:

    This is the perfect webpage for anybody who wishes to find out about this topic. You know a whole lot its almost hard to argue with you (not that I actually would want to…HaHa). You certainly put a fresh spin on a subject that has been written about for many years. Great stuff, just great.

  16. google spam says:

    Good day! I just would like to give you a big thumbs up for your excellent info you have got right here on this post. I will be coming back to your blog for more soon.

  17. 씨알리스판매사이트 says:

    I’m excited to discover this website. I want to to thank you for your time for this particularly fantastic read!! I definitely enjoyed every little bit of it and i also have you saved to fav to check out new things in your blog.

  18. bobres-iptv says:

    This is a good tip especially to those new to the blogosphere. Simple but very precise information… Thanks for sharing this one. A must read article!

  19. Best Online Casinos in Malaysia says:

    Can I just say what a comfort to discover an individual who actually knows what they are talking about on the web. You definitely realize how to bring an issue to light and make it important. More and more people must check this out and understand this side of the story. It’s surprising you’re not more popular because you certainly possess the gift.

  20. Escorts says:

    This is the perfect web site for anybody who really wants to find out about this topic. You realize so much its almost tough to argue with you (not that I really would want to…HaHa). You definitely put a brand new spin on a subject that’s been discussed for a long time. Great stuff, just great.

  21. Ounce of Weed in Bag says:

    You made some decent points there. I checked on the web to learn more about the issue and found most individuals will go along with your views on this website.

  22. pcm tuner says:

    An outstanding share! I have just forwarded this onto a colleague who had been conducting a little homework on this. And he actually bought me breakfast simply because I found it for him… lol. So let me reword this…. Thank YOU for the meal!! But yeah, thanks for spending time to talk about this subject here on your web page.

  23. Bedpage says:

    I would like to thank you for the efforts you’ve put in writing this blog. I am hoping to see the same high-grade content by you in the future as well. In truth, your creative writing abilities has inspired me to get my very own website now 😉

  24. 스포츠중계 says:

    I have to thank you for the efforts you’ve put in writing this blog. I am hoping to see the same high-grade content from you later on as well. In fact, your creative writing abilities has motivated me to get my very own site now 😉

  25. linetogel says:

    You are so interesting! I do not think I have read a single thing like that before. So great to find another person with original thoughts on this issue. Seriously.. thank you for starting this up. This site is one thing that is required on the internet, someone with some originality.

  26. ซีรี่ย์จีน123 says:

    I was pretty pleased to discover this web site. I need to to thank you for ones time just for this fantastic read!! I definitely enjoyed every little bit of it and I have you book-marked to check out new things on your site.

  27. Free Local Classified Ads says:

    I blog frequently and I truly appreciate your information. The article has truly peaked my interest. I will book mark your blog and keep checking for new details about once a week. I subscribed to your Feed too.

  28. Unique Exchange says:

    I blog often and I really thank you for your content. Your article has really peaked my interest. I will bookmark your site and keep checking for new information about once a week. I subscribed to your RSS feed too.

  29. New music says:

    This web site really has all of the information and facts I needed concerning this subject and didn’t know who to ask.

  30. nataliaohar.com says:

    Everything is very open with a very clear description of the issues. It was definitely informative. Your website is very useful. Thank you for sharing.

  31. weed pen says:

    I would like to thank you for the efforts you have put in penning this website. I’m hoping to check out the same high-grade content from you later on as well. In truth, your creative writing abilities has encouraged me to get my very own site now 😉

  32. cheap cam girls says:

    An intriguing discussion is worth comment. I do believe that you need to write more about this topic, it may not be a taboo subject but typically folks don’t talk about these topics. To the next! Kind regards.

  33. Ho88 says:

    I absolutely love your website.. Excellent colors & theme. Did you make this web site yourself? Please reply back as I’m planning to create my own site and would love to learn where you got this from or just what the theme is called. Appreciate it.

  34. investeren in startups says:

    Your style is very unique in comparison to other folks I’ve read stuff from. Many thanks for posting when you’ve got the opportunity, Guess I will just bookmark this site.

  35. Josefine Derensis says:

    I needed to thank you for this fantastic read!! I absolutely loved every little bit of it. I’ve got you bookmarked to look at new things you post…

  36. 베스트카지노 says:

    Hello there! This article could not be written any better! Reading through this post reminds me of my previous roommate! He continually kept preaching about this. I’ll forward this information to him. Fairly certain he’ll have a great read. I appreciate you for sharing!

  37. tubidy mp3 download says:

    Oh my goodness! Incredible article dude! Many thanks, However I am encountering issues with your RSS. I don’t understand why I am unable to join it. Is there anybody else having similar RSS issues? Anyone that knows the answer can you kindly respond? Thanx!

  38. tubidy says:

    I needed to thank you for this good read!! I certainly loved every little bit of it. I have you saved as a favorite to look at new things you post…

  39. sugar defender official website says:

    Integrating Sugar Defender right into my daily regimen has been a game-changer for my general well-being.
    As somebody who already prioritizes healthy and balanced consuming, this supplement has supplied an included
    increase of security. in my power levels, and my desire for unhealthy treats so easy can have such a profound impact on my every day life.

  40. sugar defender official website says:

    Sugarcoating Protector to my daily routine was just one of the most effective decisions I’ve produced
    my wellness. I’m careful about what I consume, however this supplement includes an additional layer of assistance.

    I really feel more stable throughout the day,
    and my yearnings have decreased considerably. It behaves to have something so straightforward that makes
    such a big difference!

  41. sugar defender official website says:

    For years, I have actually fought unpredictable blood glucose
    swings that left me really feeling drained pipes and sluggish.

    However given that incorporating Sugar Defender right into my routine, I’ve discovered a significant improvement in my total energy and security.
    The dreadful mid-day distant memory, and I value that this natural remedy achieves these outcomes with no unpleasant or negative reactions.
    honestly been a transformative exploration for
    me.

  42. sugar defender Official website says:

    For years, I have actually battled unpredictable blood sugar swings that left me really feeling drained pipes and lethargic.
    Yet since including Sugar Defender right into my routine,
    I have actually discovered a significant improvement in my general energy and stability.

    The dreaded mid-day distant memory, and I value
    that this all-natural treatment accomplishes these outcomes without any unpleasant or unfavorable reactions.

    truthfully been a transformative discovery for me.

  43. sugar defender reviews says:

    Finding Sugar Defender has been a game-changer for me, as I have actually constantly been vigilant concerning managing my blood glucose degrees.
    With this supplement, I really feel equipped to take charge of my wellness, and
    my most recent clinical examinations have actually reflected a significant turnaround.
    Having a trustworthy ally in my edge provides me with a sense of
    security and confidence, and I’m deeply grateful for the profound distinction Sugar Defender has actually made in my health.

  44. tubidy says:

    Spot on with this write-up, I truly believe that this website needs a lot more attention. I’ll probably be back again to read through more, thanks for the info!

  45. eco blankets says:

    Hello! Do you know if they make any plugins to assist with Search Engine Optimization? I’m trying to get my blog to rank for some targeted keywords but I’m not seeing very
    good gains. If you know of any please share.
    Kudos! You can read similar article here: Wool product

  46. tiktok download says:

    The very next time I read a blog, I hope that it won’t disappoint me as much as this particular one. After all, Yes, it was my choice to read through, however I genuinely thought you would probably have something useful to talk about. All I hear is a bunch of moaning about something that you could possibly fix if you were not too busy seeking attention.

  47. RileyNen says:

    Viagra * Cialis * Levitra

    All the products you are looking suitable are currently available for 1+1.

    4 more tablets of one of the following services: Viagra * Cialis * Levitra

    https://pxman.net

  48. porn says:

    Hi, I do believe this is a great web site. I stumbledupon it 😉 I am going to return once again since i have book-marked it. Money and freedom is the best way to change, may you be rich and continue to help other people.

  49. porn says:

    I have to thank you for the efforts you’ve put in writing this blog. I am hoping to view the same high-grade blog posts by you in the future as well. In fact, your creative writing abilities has inspired me to get my own blog now 😉

  50. porn says:

    Good day! I could have sworn I’ve been to this site before but after going through many of the posts I realized it’s new to me. Anyhow, I’m certainly pleased I came across it and I’ll be book-marking it and checking back often.

  51. gay porn says:

    This is a very good tip especially to those fresh to the blogosphere. Short but very accurate info… Thank you for sharing this one. A must read post.

  52. porn says:

    Pretty! This was an incredibly wonderful article. Many thanks for providing this information.

  53. porn says:

    Excellent site you’ve got here.. It’s hard to find excellent writing like yours these days. I seriously appreciate individuals like you! Take care!!

  54. visit their website says:

    I blog quite often and I truly thank you for your information. Your article has really peaked my interest. I am going to book mark your blog and keep checking for new details about once per week. I opted in for your Feed as well.

  55. porn says:

    There’s definately a lot to find out about this topic. I love all of the points you have made.

  56. Y2mate says:

    I blog frequently and I really appreciate your content. This article has truly peaked my interest. I’m going to bookmark your site and keep checking for new information about once per week. I subscribed to your Feed as well.

  57. porn says:

    I blog frequently and I truly thank you for your information. The article has truly peaked my interest. I am going to bookmark your blog and keep checking for new information about once per week. I subscribed to your Feed too.

  58. site web says:

    Hello! I could have sworn I’ve been to this website before but after browsing through many of the posts I realized it’s new to me. Anyways, I’m certainly happy I came across it and I’ll be book-marking it and checking back frequently.

  59. porn says:

    Nice post. I learn something totally new and challenging on websites I stumbleupon every day. It will always be exciting to read through content from other authors and use a little something from other web sites.

  60. porn says:

    It’s difficult to find educated people about this topic, however, you seem like you know what you’re talking about! Thanks

  61. porn says:

    Howdy! I could have sworn I’ve been to your blog before but after browsing through a few of the posts I realized it’s new to me. Regardless, I’m definitely pleased I discovered it and I’ll be bookmarking it and checking back often.

  62. check my site says:

    You’re so interesting! I do not believe I’ve read through a single thing like this before. So great to discover somebody with some unique thoughts on this issue. Really.. thanks for starting this up. This website is something that is required on the internet, someone with some originality.

  63. RileyNen says:

    Viagra * Cialis * Levitra

    All the products you are looking an eye to are currently convenient as far as something 1+1.

    4 more tablets of unified of the following services: Viagra * Cialis * Levitra

    https://hp9.kr

  64. saria porn says:

    I want to to thank you for this good read!! I absolutely enjoyed every bit of it. I have got you book-marked to look at new stuff you post…

  65. margot diamond porn says:

    I really love your site.. Very nice colors & theme. Did you build this website yourself? Please reply back as I’m hoping to create my own personal website and would like to know where you got this from or just what the theme is called. Thanks!

  66. emily rudd deepfake porn says:

    I’m impressed, I have to admit. Seldom do I come across a blog that’s both educative and amusing, and without a doubt, you have hit the nail on the head. The problem is something that too few folks are speaking intelligently about. Now i’m very happy that I found this during my hunt for something relating to this.

  67. kiera king porn says:

    Greetings! Very useful advice within this article! It is the little changes that will make the most significant changes. Thanks for sharing!

Trả lời

Email của bạn sẽ không được hiển thị công khai. Các trường bắt buộc được đánh dấu *