Vua Trần Nhân Tông được dân tộc ta tôn vinh, sử sách đánh giá là vị vua anh minh, vị anh hùng dân tộc hai lần đánh tan quân Nguyên Mông, làm sống dậy hào khí Đông – A đi vào lịch sử hào hùng của dân tộc , đồng thời Ngài cũng là vị Thiền sư đắc đạo khai sáng ra Thiền phái Trúc Lâm. Nói như vậy, để thấy trong vai trò là người đứng đầu quốc gia, người lãnh đạo Phật giáo, vua Trần Nhân Tông đã hoàn thành sứ mệnh xây dựng quốc gia Đại Việt không chỉ độc lập tự chủ trên biên cương lãnh thổ, mà còn độc lập tự chủ trên mọi phương diện từ kinh tế, chính trị, văn hóa, giáo dục và kể cả tín ngưỡng tâm linh mà cả dân tộc giao phó.
NHÀ VUA – PHẬT HOÀNG TRẦN NHÂN TÔNG VỚI HỌC THUYẾT CƯ TRẦN LẠC ĐẠO
Thực tế, đất nước ta không lớn so với các cường quốc trên thế giới. Song, trong suốt hành trình lịch sử của dân tộc Việt Nam từ xưa đến nay, chưa có một lần nào nhân dân ta chịu khuất phục, đầu hàng với bất kỳ kẻ thù nào đến gây hấn hay cố tình xâm lược nước ta. Dân tộc ta bao giờ cũng bất khuất, vẫn thể hiện bản lĩnh tự chủ của một dân tộc Việt hào hùng, không ngừng nỗ lực thăng tiến vươn lên là một sự thật hiển nhiên. Chính tư tưởng yêu nước, tính tự cường dân tộc, niềm tự tin vào chính mình và tự hào về dân tộc mình, tự thân biến thành cốt tủy và máu thịt của chính mình để nhân dân ta từ trên chí dưới đoàn kết nhau, thương yêu nhau như người trong một nhà không có một sức mạnh nào lay chuyển.
Niềm tự tin của vua Trần Nhân Tông và của các Phật tử đời Trần lên tới mức, tự nhận thấy mình là Phật, chứ Phật không phải ở đâu xa, do đó phải sống và hành động như Phật không khác. Mỗi người là mỗi vị Phật, đồng nghĩa mỗi người lãnh đạo, mỗi người dân trong một nước, tất cả con dân Việt đều có niềm tin như vậy và hành động như vậy, khiến đất nước sẽ hóa thành cõi Phật ngay giữa đời, chứ không trông chờ một cõi Phật ở nơi xa xôi phương Tây Cực lạc.
Chính đây hai cội nguồn này đã tạo nên nguồn sức mạnh nội tại của dân tộc Đại Việt, cái gọi là hào khí Đông – A thời Trần. Mà một trong những nhân vật biểu tượng khởi xướng tinh thần yêu nước nồng nàn, nối kết thực thi giáo lý Thiền môn, để hướng tâm chúng sinh thành tâm Phật, không ai khác hơn phải kể đến nhà vua – Phật hoàng Trần Nhân Tông với Học thuyết Cư trần lạc đạo. Có thể nói kể từ khi học thuyết này được thiết lập, vận hành và thể nhập vào đời sống thực tiễn, nó đã trở thành một chủ trương, đường lối, và mục tiêu tối hậu xuyên suốt cả thời đại Lý – Trần mà ngày nay âm hưởng của nó vẫn còn in dấu ấn lớn trong tâm khảm của mọi người dân Việt như để tiếp sức, tiếp tục cuộc hành trình xây dựng đất nước Việt Nam sánh vai các cường quốc năm châu trong thời đại hội nhập toàn cầu.
CƠ SỞ LÝ LUẬN THÀNH HỌC THUYẾT CƯ TRẦN LẠC ĐẠO
Trần Nhân Tông được sinh ra và kế vị trong bối cảnh nhân dân ta vừa hoàn thành công cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông lần thứ nhất do vua Trần Thái Tông, vị vua đầu tiên khai sáng ra triều nhà Trần, cũng là người đặt nền tảng cho Thiền phái Trúc Lâm ra đời. Trong một bối cảnh như vậy, Trần Nhân Tông đã tiếp thu những tinh hoa tư tưởng từ một nền Phật giáo chức năng để chuyển sang nền Phật giáo thế sự, đáp ứng các nhu cầu lịch sử đặt ra mà các vua tiền hiền trước đó là Trần Thái Tông, Trần Thánh Tông đã nỗ lực thực thi.
Nếu trước đây, Trần Thái Tông đã chọn kinh Kim Cương và Kim Cương tam muội rồi chú giải để làm cơ sở lý luận biện tâm, thực thi đời sống hướng nội trước một bối cảnh lịch sử cả dân tộc ra sức chấn hưng đất nước thì đến Trần Nhân Tông chủ trương bổ sung thêm một số quan điểm được đúc kết từ các bản kinh Đại thừa Lăng Nghiêm, Bát Nhã, Hoa Nghiêm làm cơ sở lý luận tiền đề hình thành học thuyết Cư trần lạc đạo phục vụ cho đường lối hoạt động Thiền phái Trúc Lâm, góp phần bảo vệ quyền độc lập tự chủ quốc gia và trên hết là xây dựng phát triển đất nước phồn vinh. Trong đó nội dung kinh Hoa Nghiêm được Trần Nhân Tông được xem như là hạt nhân làm nên học thuyết Cư trần lạc đạo.
Dưới tác động của tư tưởng kinh Hoa Nghiêm, học thuyết Cư trần lạc đạo trở thành hệ thống lý luận phổ quát cho những người lãnh đạo quốc gia Đại Việt, từ đó về sau, với tầm nhìn về dân tộc, đất nước, về xã hội cũng như con người suốt chiều dài lịch sử trong mối tương quan tương duyên với đất nước, cùng thời đang hiện hữu. Cũng chính từ cơ sở lý luận học thuyết này mà con người có thể lý giải và giải quyết tất cả các phạm trù đối kháng mâu thuẫn trong tư tưởng nhân loại có – không, thị – phi, lớn – nhỏ, sống – chết, tồn tại – phát triển, đối thoại – đối đầu. Trên hết, khi học thuyết Cư trần lạc đạo này được vận hành và thể nhập vào đời sống thực tiễn thì càng làm sáng tỏ trong nhận thức người dân Việt Nam, tạo thành một lối sống mới trong đời sống sinh hoạt thường nhật.
Trong lịch sử dân tộc, chưa có triều đại nào hùng mạnh lại thân dân, gần dân và lo cho dân như triều đại nhà Trần, nhất là dưới triều đại vua Trần Nhân Tông trị vì. Cội rễ của thành tựu này, nó kết tinh truyền thống yêu nước chính là yêu đạo và ngược lại yêu đạo là yêu nước được lý giải qua sự vận hành học thuyết Cư trần lạc đạo vào đời sống thực tiễn mà Trần Nhân Tông trong vai trò lãnh đạo tối cao của Quốc gia, đồng thời cũng là giáo chủ khai sáng ra dòng thiền Trúc Lâm, mang bản sắc Việt như là một thực thể duy nhất.
Vua Trần Nhân Tông có viết Cư trần lạc đạo phú, Đắc thú lâm tuyền thành đạo ca và nhiều tác phẩm khác, trong đó giá trị lý luận Cư trần lạc đạo đã trở thành hệ tư tưởng chính cho Thiền phái hoạt động trong một bối cảnh lịch sử nước ta luôn phải đối diện với các cuộc chiến tranh vệ quốc. Bài kệ kết thúc bài phú Cư trần lạc đạo thâu tóm toàn bộ hệ thống tư tưởng của Trần Nhân Tông:
“Cư trần lạc đạo thả tùy duyên,
Cơ tắc xan hề khốn tắc miên.
Gia trung hữu bảo hưu tầm mịch,
Đối cảnh vô tâm mạc vấn thiền.”
(Cư trần vui đạo hãy tùy duyên,
Đói cứ ăn no, mệt ngủ liền.
Báu sẵn trong nhà thôi khỏi kiếm,
Vô tâm trước cảnh, hỏi gì thiền.)1.
Có thể xem bài kệ này là tôn chỉ, mục đích tối thượng của thiền phái Trúc Lâm, cũng là Phật giáo Đại Việt. Về phương diện đạo pháp là xây dựng đời sống Phật quốc trên đất nước Đại Việt theo mô hình Đất vua – chùa làng – Phong cảnh Bụt. Về phương diện dân tộc, đất nước xây dựng quốc gia Đại Việt hùng cường, từ đây trở về sau là độc lập, tự chủ trên mọi phương diện từ kinh tế, chính trị, văn hóa, tư tưởng mà ngày nay diễn đạt là độc lập, tự do, hạnh phúc.
HIỆN THỰC HÓA THUYẾT CƯ TRẦN LẠC ĐẠO
Đây là mục đích tối thượng đem đạo vào đời thiết thực nhất trong bối cảnh như lịch sử hào hùng của thời đại Đông-A nhà Trần.
Đối với đạo pháp, Thiền phái Trúc Lâm ra đời trên cơ sở sáp nhập ba dòng thiền đang sinh hoạt hiện hữu Tỳ ni đa lưu chi, Vô Ngôn Thông, và Thảo Đường là hệ quả tất yếu của Học thuyết Cư trần lạc đạo. Phải nói rằng Trần Nhân Tông là người thấm nhuần tư tưởng Phật giáo và có tầm nhìn cao rộng khi tự thân mình trải nghiệm hành trì đạo lý thiền, để rồi chứng ngộ đạo thiền trong cuộc sống trần tục này. Mà trước đó, ngay từ thời Phật giáo mới du nhập, dân tộc ta đã xác định về con đường và nhiệm vụ Phật giáo: “Ở trong nhà thì hiếu thảo mẹ cha, ra ngoài xã hội thì giúp nước hộ dân, khi ngồi một mình thì phải biết tu thân”2. Đến thời Trần, Trần Nhân Tông xác định Phật giáo là cuộc sống, ngoài cuộc sống thì không có Phật giáo. Cũng thế chân lý cũng không nằm Phật giáo mà được minh chứng từ trong thực tiễn đời sống trần tục này như Trần Nhân Tông tuyên bố: “Trần tục mà nên, phúc ấy càng yêu hết tấc; Sơn lâm cùng cốc, họa kia cả đồ công”3.
Chính học thuyết tư tưởng Cư trần lạc đạo này làm cho lịch sử truyền thừa thiền phái Trúc Lâm có những đại biểu kế thừa sau này. Bản thân Trần Nhân Tông sau khi xuất gia và hóa đạo mà vẫn lo việc nước việc dân bằng sự kiện gả công chúa Huyền Trân và sáp nhập hai châu Ô mã và Việt lý vào cương thổ Đại Việt. Chính sự khai sáng ra dòng thiền Trúc Lâm và đi vào hoạt động, thiền phái đã đáp ứng nhu cầu lịch sử của chính quyền Đại Việt là mở mang bờ cõi ở phương Nam, giải quyết về vấn an ninh quốc phòng mà phong kiến phương Bắc thường gây hấn, đồng thời giải quyết vấn đề kinh tế, gia tăng dân số ngày càng mạnh mẽ của quân dân Đại Việt. Chính tư tưởng Cư trần lạc đạo này làm cho mọi thành phần trong xã hội, các cộng dồng dân tộc khác nhau cùng chung sống trong lý tưởng mỗi người là một vị Phật khi tự hoàn thiện bản thân và tích cực đóng góp cho xã hội khi điều kiện thành Phật ở này là “Lòng lặng mà biết, đó là Phật thật” (lòng dân không còn tham đắm các dục, trí tuệ khai mở thì thành Phật ngay cõi đời này) được Trần Nhân Tông phổ cập trong dân chúng.
Trần Nhân Tông trở thành vị Phật Đại Việt, Sơ Tổ thiền phái Trúc Lâm, minh chứng cho sự độc lập tự chủ trên phương diện tín ngưỡng tâm linh của dân tộc Việt Nam. Có thể nói, lần đầu tiên trong lịch sử Việt Nam chúng ta có một đạo Phật Việt Nam mang đặc trưng riêng biệt, gọi là Phật giáo Nhất tông có sự thống nhất về mặt tổ chức hành chính, về tôn chỉ, đường lối, phương pháp tu hành từ trung ương cho đến địa phương với tên gọi Giáo hội Nhất tông. Với tầm nhìn của Trần Nhân Tông như vậy đã mở ra cho lịch sử Phật giáo Việt Nam hôm nay, có một tổ chức Giáo hội Phật giáo Việt Nam duy nhất đồng hành cùng với dân tộc trong sự nghiệp dựng giữ nước và mở nước, hội nhập toàn cầu.
Điểm đáng nói là với sự hình thành nền Phật giáo Nhất tông, trong cương vị đứng đầu Giáo hội, Phật hoàng Trần Nhân Tông đã chủ trương thành lập Đại tạng kinh Việt Nam, làm nền tảng cho Giáo hội Phật giáo Việt Nam hôm nay thành Đại tạng kinh Việt Nam do cố Hòa thượng Thích Minh Châu làm chủ tịch đầu tiên phiên dịch hệ thống kinh điển ra Việt ngữ. Chính vua Trần Nhân Tông cũng góp phần chủ trương Việt hóa kinh điển ngay từ thời Trần bằng cách sáng tác kinh điển bằng chữ Nôm như: Cư trần lạc đạo phú, Đắc thú lâm tuyền thành đạo ca, mở đầu cho nền văn học chữ Quốc âm Việt Nam, và Phật giáo Việt Nam.
Nhìn chung, Phật giáo Đại Việt đã giải quyết nhiều vấn đề lý luận cho một giai đoạn mới, thời kỳ mới của một Phật giáo thế sự, hướng tâm xây dựng Phật quốc ở đời. Dưới tác động của Học thuyết Cư trần lạc đạo mỗi người dân là mỗi Phật tử tự hoàn thiện bản thân, đóng góp cho gia đình và xã hội, trên hết tùy theo năng lực, tùy duyên tùy thời mà thực thi nhiệm vụ công dân mà dân tộc, đất nước giao phó.
Đối với quốc gia dân tộc, học thuyết Cư trần lạc đạo không chỉ tạo ra bản sắc Phật giáo Đại Việt mà còn tác động mạnh mẽ vào đời sống chính trị văn hóa xã hội nước nhà. Việc định hướng bảo vệ chủ quyền dân tộc, mở rộng biên cương, chấn hưng văn hóa Đại Việt đều mang dấu ấn quan điểm Phật giáo. Sự thành công của nhà Trần là có các vị vua lãnh đạo đất nước biết vận dụng tư tưởng Cư trần lạc đạo để huy động sức mạnh đoàn kết toàn dân. Tiềm lực dân tộc trước hết nằm ở lòng yêu nước của toàn dân để xây dựng Đại Việt thành một quốc gia hùng cường mà không có một thế lực nào ngăn cản được.
Xuất phát từ khởi điểm mỗi người đều có Phật tại tâm, bình đẳng giải thoát, có khả năng đóng góp để bảo vệ sự tồn vong của đất nước cũng là bảo vệ đạo pháp trường tồn. Nhờ vậy hội nghị Bình than và Diên Hồng dẫn đến bảo vệ thành công quyền độc lập, tự chủ của đất nước qua hai cuộc kháng vệ quốc chống Nguyên Mông thắng lợi, đúng như tinh thần: “Xã tắc đôi phen chồn ngựa đá, Non sông nghìn thuở âu vàng”.
Quan điểm đoàn kết nhân tâm chỉ thực hiện được khi mọi người dân cùng chung một quyền lợi và nghĩa vụ với người lãnh đạo đất nước. Và Trần Hưng Đạo viết Hịch tướng sĩ để cụ thể hóa vấn đề đó với toàn bộ tướng sĩ dưới trướng của mình. Còn Trần Nhân Tông thì với học thuyết Cư trần lạc đạo, hướng đến việc xây dựng mẫu người Phật tử nhằm bảo vệ độc lập và chấn hưng đất nước. Mỗi khi sự tồn tại quyền lợi của người này là điều kiện nhân tố cho quyền lợi người khác thì tất cả đồng phát triển. Mọi người dân hiểu yêu nước là yêu đạo, yêu gia đình là yêu cha mẹ – vợ chồng – con cái, yêu mộ phần tổ tiên – ông bà, yêu hồn thiêng sông nước nuôi dưỡng con người.
Hơn nữa, chính sách khoan dung, nhân thứ với những người làm phản, thậm chí tha thứ cho những người lạc lối, gây tội ác sau chiến tranh mà Trần Nhân Tông đã xử lý cũng đủ nói lên tầm nhìn của vua Trần Nhân Tông đối với việc quản dân, an dân và vì dân trong khái niệm tất cả là con dân Việt, cùng chung ý niệm đồng bào, đồng chí.
Trong vai trò là người lãnh đạo quốc gia, cũng là người đứng đầu tổ chức Phật giáo, Trần Nhân Tông đã chủ trương phục hưng nền văn hóa Đại Việt và hướng đến xây dựng và đào tạo mẫu người Đại Việt để phục vụ công cuộc tái thiết đất nước. Dưới tác động cuả học thuyết Cư trần lạc đạo, chính tư tưởng tu hành và giác ngộ ngay giữa trần tục đã hình thành nên mẫu người Phật tử biết đem đạo ứng dụng vào đời thật hữu ích. Không chỉ một loạt Thiền sư xuất gia, mà cả tại gia của giai đoạn này đều tích cực tham gia vào đời sống kinh tế, chính trị của đất nước. Họ có thể là những nhà tư tưởng, tướng cầm quân, những nhà trí thức lớn, thầy thuốc tùy theo sự phân công và khả năng của mình mà sẵn lòng cống hiến, tham gia không có một yêu cầu đòi hỏi nào cả, sống đúng đạo lý như Trần Nhân Tông nói trong Cư trần lạc đạo: “Sạch giới lòng, chùi giới tướng, nội ngoại nên Bồ tát trang nghiêm, Ngày thờ chúa, thảo thờ cha, đi đỗ mới trượng phu trung hiếu, Tham thiền kén bạn, nát thân mình mới khá hồi ân, Học đạo thờ thầy, dọt xương óc chưa thông của báo”4.
Chủ trương lớn thứ hai của Trần Nhân Tông về văn hóa giáo dục là sử dụng chữ Nôm trong hành chánh và trong văn học, kể cả trong truyền bá đạo Phật. Điều đặc sắc, là vua đã để lại nhiều tác phẩm, trong đó có bài phú Cư trần lạc đạo, một bài phú Nôm nói về giáo lý đạo Phật. Trong bài, đơn cử có những câu rất Việt như:“Bụt ở trong nhà, Chẳng phải tìm xa, Nhân khuấy bổn, nên ta tìm Bụt, Đến biết hay chỉn Bụt là ta”. Các câu: “Tịnh độ là lòng trong sạch, chớ còn ngờ hỏi tới Tây phương. Di Đà là tính lặng soi, mựa phải nhọc tìm về Cực lạc”. Điều đáng nói, là hai từ rất Việt là lặng soi, trong khi các bản Việt dịch hiện nay lại thích dùng hai chữ rất Hán là tịch chiếu. Hay là những từ Cầm giới hạnh. Nếu hiện nay, ta dùng là chữ giữ giới hay trì giới, còn Trần Nhân Tông đã dùng từ rất Việt là cầm giới hạnh. Trần Nhân Tông dùng từ nghiệp miệng cũng rất Việt, thay vì hiện nay chúng ta ưa dùng từ khẩu nghiệp.
Xem ra, khi sáng tác bài phú Cư trần lạc đạo, hay Đắc thú lâm tuyền thành đạo ca, phải chăng Trần Nhân Tông muốn chứng tỏ rằng: chữ Nôm của chúng ta dù trong hoàn cảnh, môi trường sống nào, không chỉ có giá trị giao tiếp, chuyên chở đạo lý, mà còn dùng để diễn đạt những chân lý triết học cao siêu nhà Phật.
Sau Trần Nhân Tông, Huyền Quang, trong vai trò Tam Tổ Trúc Lâm cũng sáng tác bài Vịnh Vân Yên tự phú ca ngợi cõi Phật là cõi vô tâm, Mạc Đĩnh Chi sáng tác bài phú Giáo tử phú dạy con niệm Phật và về sau Thiền sư Việt Nam đã theo gương Phật Hoàng mà sáng tác hàng loạt tác phẩm Phật giáo bằng Quốc âm. Thiết nghĩ, vua Trần Nhân Tông mong muốn trong tương lai phổ biến đạo lý Phật không phải bằng chữ Hán mà bằng chữ Việt (Nôm), theo đúng lời xưa kia của Phật Thích Ca là mỗi dân tộc phải truyền bá Phật giáo bằng ngôn ngữ của dân tộc mình. Trong ý nghĩa đó, tinh thần Việt hóa Kinh Phật mà Giáo hội Phật giáo Việt Nam chủ trương từ lâu, sẽ tác động mạnh vào sự nghiệp truyền bá đạo Phật ở Việt Nam, thời hội nhập với bản sắc thuần Việt.
Hơn nữa, công cuộc chấn hưng đất nước đòi hỏi việc tái thiết các công trình văn hóa do kẻ thù tàn phá. Dưới tác động xây dựng mẫu người Phật tử lý tưởng của Thiền phái, mọi người dân đã tích cực tái thiết: “Dựng cầu đò, giồi chiền tháp, ngoại trang nghiêm sự tướng hãy tu”5. Việc Trần Nhân Tông đem mười điều thiện dạy khắp đã phản ánh chính sách dùng Chánh pháp để an dân mà trước đó hơn một nghìn năm đã được ghi vào kinh Lục độ tập. Một bản kinh được Phật giáo nước ta vận dụng nhuần nhuyễn phù hợp với đạo lý truyền thống. Nó được các nhà lãnh đạo quốc gia dùng làm “pháp luật quốc gia” nhằm đem lại sự bình an cho xã hội. Kết quả, Tổ quốc Đại Việt sau bao năm nỗ lực kiến thiết quốc gia là kiến lập cõi Phật ngay giữa cõi đời, được mô tả qua bài Vịnh Vân Yên tự phú của Huyền Quang Tam Tổ:“Vào chưng cõi Thánh thênh thênh, Thoát rẽ lòng phàm phây phấy, Bao nhiêu phong nguyệt, thề thốt chẳng cùng, Hễ cảnh giang sơn, ai nhìn thấy đấy”6.
Tóm lại, Học thuyết Cư trần lạc đạo đã góp phần giải quyết một loạt vấn đề đặt ra cho Phật giáo Đại Việt, tất nhiên cũng đáp ứng các nhu cầu đòi hỏi của lịch sử dân tộc. Sau thời Trần Nhân Tông, Phật giáo còn đóng góp cho quốc gia dân tộc với những nhiệm vụ mới mà lịch sử giao phó.
Chú thích:
* Thượng tọa Tiến sỹ Thích Phước Đạt – Ủy viên Hội đồng Trị sự, Phó ban kiêm Chánh Thư ký Ban Giáo dục Phật giáo Trung ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam.
1. Viện Văn học, Thơ văn Lý – Trần, tập 2, quyển thượng, Nxb. KHXH, HN, tr.510.
2. Lê Mạnh thát, Nghiên cứu về Mâu Tử, tập 2, Tu thư Vạn Hạnh, Sài gòn, tr.511.
3. Viện Văn học, Thơ văn Lý – Trần, tập 2, quyển thượng, Nxb. KHXH, HN, tr.506.
4. Viện Văn học, Thơ văn Lý – Trần, tập 2, Nxb. KHXH, Hà Nội, tr.507.
5. Viện Văn học, Thơ văn Lý – Trần, tập 2, Nxb KHXH, Hà Nội, 1998, tr.508.
6. Viện Văn học, Thơ văn Lý – Trần, tập 2, Nxb KHXH, Hà Nội, 1998, tr.712.
cialis 5mg best price Monitor Closely 2 ibuprofen decreases effects of atenolol by pharmacodynamic antagonism
BRCA2 regulates transcription elongation by RNA polymerase II to prevent R loop accumulation buy cialis online without prescription Do not ask for multiple refills without evaluation or questioning the usage pattern
Also referred to as teratozoospermia, is the clinical term for a spermatozoa sperm with abnormal morphology small, large, defects in the head, tail, and or mid- piece present in the semen or ejaculate buy cialis with paypal stomach pain nausea or vomiting diarrhea dizziness
Settlement negotiated buy cheap generic cialis online lincocin piracetam w czechach bez recepty House Republicans on Thursday lined up 11 bills to fundtargeted programs
Your risk of cancer recurrence depends on several factors priligy review members
bismuth subsalicylate, penbutolol do i need a doctor prescription to buy priligy
Wow, great post.Really looking forward to read more. Cool.
I really enjoy the post.Really thank you! Fantastic.
Thanks so much for the article.Much thanks again. Will read on…
Enjoyed every bit of your article post. Will read on…
Thank you for another wonderful article. Where else could anyone get that type of information in such an ideal way of writing? I have a presentation next week, and I’m on the look for such info.
ivermectin new zealand ivermectin generic cream – ivermectin ebay
Very good article post.Thanks Again.
Generally I don’t read article on blogs, but I would like to say that this write-up very compelled me to try and do so! Your writing style has been amazed me. Thanks, very great post.
I know this if off topic but I’m looking inyo startig
myy oown weblkog aand was curious what alll is requireed tto
gett setup? I’m assumimg having a bog like yours
would cost a ppretty penny? I’m not verey weeb saavvy so I’m not 100% positive.
Any tips or advice would bee greatly appreciated.
Thanks
Itss such as yoou learn my thoughts! You appear too know so much approximately this,
suuch as yyou wrte the book in it or something. I beliece
that you simply cpuld do wit some percnt to pessure the messaghe home
a bit, butt oter thann that, hat iss magnificent blog.
An excellent read. I’ll deftinitely be back.
Hi there, just turned into alert to your blog via Google, and found that it’s really informative. I am gonna watch out for brussels. I’ll appreciate should you continue this in future. A lot of folks will be benefited out of your writing. Cheers!
Truly lots of useful knowledge.essay writing helper college essays help writing personal statement
I’m really loving the theme/design of your blog. Do you ever run into any web browser compatibility problems? A couple of my blog visitors have complained about my site not operating correctly in Explorer but looks great in Opera. Do you have any advice to help fix this issue?
I just wanted to construct a quick word to be able to say thanks to you for the stunning points you are posting on this site. My prolonged internet investigation has finally been rewarded with reasonable points to share with my co-workers. I ‘d mention that many of us site visitors actually are rather blessed to dwell in a wonderful network with very many lovely individuals with very beneficial tips. I feel truly happy to have come across your website and look forward to so many more fabulous minutes reading here. Thank you once more for all the details.
Greetings! I know this is kind of off topic but I was wondering if you knew where I could find a captcha plugin for my comment form? I’m using the same blog platform as yours and I’m having problems finding one? Thanks a lot!
My brother recommended I may like this web site. He was once totally right. This post actually made my day. You can not believe simply how much time I had spent for this information! Thank you!
I feel that is among the so much vital information for me. And i’m glad reading your article. But wanna observation on few normal things, The web site taste is ideal, the articles is really excellent : D. Excellent job, cheers
Unquestionably believe that that you said. Your favorite justification appeared to be at the web the simplest thing to have in mind of. I say to you, I certainly get irked at the same time as other people think about concerns that they plainly do not understand about. You controlled to hit the nail upon the highest as well as defined out the entire thing without having side effect , folks can take a signal. Will likely be back to get more. Thank you
We are a group of volunteers and opening a new scheme in our community. Your site provided us with valuable info to work on. You’ve done a formidable job and our whole community will be grateful to you.
Heya i’m for the first time here. I found this board and I to find It truly useful & it helped me out a lot. I’m hoping to give something back and help others like you helped me.
Great blog here! Also your website loads up fast! What host are you using? Can I get your affiliate link to your host? I wish my site loaded up as fast as yours lol
Thanks for another wonderful article. Where else could anyone get that kind of information in such an ideal way of writing? I’ve a presentation next week, and I am on the look for such info.
I’m truly enjoying the design and layout of your website. It’s a very easy on the eyes which makes it much more pleasant for me to come here and visit more often. Did you hire out a developer to create your theme? Excellent work!
What’s up colleagues, how is all, and whatyou want to say about this piece of writing, in my view its actually remarkablefor me.
you are really a good webmaster. The website loading velocity is incredible. It seems that you are doing any unique trick. Furthermore, The contents are masterwork. you have performed a fantastic process on this matter!
online pharmacy reviews tops pharmacy pharmacy discount card
I appreciate you sharing this blog. Cool.
Enjoyed every bit of your blog post.Really looking forward to read more.
I want to to thank you for this excellent read!! I certainly enjoyed every bit of it. I have you book marked to look at new stuff you postÖ
Major thankies for the blog.Much thanks again. Cool.
A big thank you for your blog. Keep writing.
Really enjoyed this article post.Much thanks again. Really Great.
each time i used to read smaller posts which also clear their motive,and that is also happening with this article which I am reading at this place.
“Greetings! Very helpful advice in this particular post! It’s the little changes which will make the greatest changes. Thanks a lot for sharing!”נערות ליווי בתל אביב
You should take part in a contest for one of the finest blogs on the internet. I am going to highly recommend this blog!
Major thanks for the blog post.Thanks Again. Fantastic.
I loved your blog.Really thank you!
I’m happy that you just shared this useful info with us.
I really liked your article post.Thanks Again. Much obliged.
Greetings! Very helpful advice within this post! It’s the little changes that produce the most important changes. Thanks a lot for sharing!
Very neat article.Thanks Again. Much obliged.
Im grateful for the blog.Thanks Again. Awesome.
It’s really a nice and helpful piece of info. I’m satisfiedthat you simply shared this helpful information with us.Please keep us informed like this. Thank you for sharing.
Say, you got a nice blog post. Cool.
I value the blog post.Really looking forward to read more. Will read on…
I really enjoy the blog post.Really looking forward to read more. Really Great.
เว็บไหนที่ว่าดี เว็บไหนที่ว่าเด็ด ผมลองหมดแล้วนะครับ เวลานี้มาตกลงปลงใจที่นี่เลยนะครับ UFABET ต้องเห็นด้วยว่าระบบเค้าแจ๋วสุดแล้วที่ผมเล่นมาก ไม่กระตุกไม่ค้าง ฝากเงินอัตโนมัติ ยิ่งสบายรวดเร็วทันใจ ที่สำคัญมีทีมงานคอยแนะนำ 1 วัน
ivermectin dose for covid is ivermax the same as ivermectin
ivermectin tapeworms how often do you worm goats with ivermectin
get very far as we ended up visit here, well I believe order clenbuterol
chris pratt películas y programas de televisión
Appreciate you sharing, great blog.Really thank you! Much obliged.
I loved your article.Thanks Again. Cool.
I value the article post. Awesome.
Enjoyed every bit of your article.Really thank you!
Great blog post.Much thanks again. Awesome.
wow, awesome blog post.Really looking forward to read more. Great.
Thanks a lot for the blog.Really thank you! Much obliged.
I am so grateful for your article.Really looking forward to read more. Keep writing.
I am so grateful for your blog.Much thanks again. Awesome.
tom selleck and dr phil ed pill – lemonaid ed pills rhino ed pills
It’s arduous to search out educated folks on this topic, but you sound like you know what you’re speaking about! Thanks
Thanks again for the post.Thanks Again. Awesome.
Thanks for a marvelous posting! I truly enjoyed reading it, you’re a great author.I will ensure that I bookmark your blog and will come back verysoon. I want to encourage continue your great job,have a nice morning!
Thank you ever so for you blog post. Great.
Whats Happening i am new to this, I stumbled upon this I have found It absolutely useful and it has aided me out loads. I’m hoping to contribute & help different customers like its aided me. Great job.
Fantastic article. Much obliged.
When some one searches for his necessary thing, therefore he/shewishes to be available that in detail, so that thing is maintained over here.
wow, awesome article. Really Cool.
I think this is a real great article post.Really looking forward to read more.
A round of applause for your article. Cool.
Thanks-a-mundo for the article.Much thanks again. Really Great.
great points altogether, you simply gained a brand new reader. What would you suggest in regards to your post that you just made a few days ago? Any sure?
Thanks for the blog.Really looking forward to read more. Will read on…
Major thankies for the post.Thanks Again. Fantastic.
Thanks for the article post. Cool.
A round of applause for your blog.Thanks Again. Really Great.
Thank you for your blog. Want more.
I really liked your blog article.Thanks Again. Really Great.
I loved your blog post.Thanks Again.
I truly appreciate this post.Much thanks again. Much obliged.
I truly appreciate this blog post.Much thanks again. Fantastic.
wow, awesome blog. Cool.
A round of applause for your blog article.Really looking forward to read more. Great.
Thanks for the blog article.Much thanks again. Really Great.
I really enjoy the article.Really looking forward to read more. Much obliged.
Thanks so much for the article post.Really looking forward to read more. Keep writing.
Post writing is also a excitement, if you be acquainted with then you can write if not it is complex to write.
baby girls gloves mittens 5 mens neckties tools home improvement nut driver bits industrial scientific extension cords 1 womens earmuffs 5 arts crafts sewing storage zipaddict
I am so grateful for your blog article. Keep writing.
Really informative article.Really looking forward to read more. Fantastic.
Looking forward to reading more. Great post.Really looking forward to read more.
Wow, great post.Really looking forward to read more. Cool.
I never thought about it that way, but it makes sense!,Docker代理是什么？
I really liked your article. Cool.
I never thought about it that way, but it makes sense!Download PY Proxy Manager to easily generate and use S5 proxies or rotating residential proxies on your Windows device.
Major thankies for the article post.Much thanks again. Fantastic.
Thank you for your blog article.Much thanks again. Great.
A round of applause for your post.Really thank you! Really Great.
I think this is a real great article post.Much thanks again. Really Great.
A big thank you for your article.Really looking forward to read more. Cool.
Thanks a lot for the blog.Really thank you! Awesome.
I really enjoy the blog.Really thank you! Awesome.
wow, awesome blog post.Really looking forward to read more. Much obliged.
Great blog post.Much thanks again. Fantastic.
Really informative blog article.Much thanks again. Really Cool.
I really liked your blog post.Thanks Again. Will read on…
Really appreciate you sharing this blog.Really thank you! Much obliged.
I value the article.Really thank you! Great.
Very informative blog article.Thanks Again. Great.
A round of applause for your article.Really looking forward to read more. Much obliged.
I never thought about it that way, but it makes sense!
Great, thanks for sharing this blog.Really thank you! Awesome.Loading…
Im thankful for the blog article.Really looking forward to read more. Keep writing.
wow, awesome blog article.Thanks Again. Much obliged.
wow, awesome blog post.Really looking forward to read more. Much obliged.
Major thankies for the article. Keep writing.
Thanks so much for the article.Really thank you! Will read on…
I truly appreciate this article.Thanks Again. Awesome.
I really enjoy the article post.Really thank you! Keep writing.
catapres 100 mcg purchase catapres 100mcg online pharmacy catapres tablets
I want to to thank you for this fantastic read!! I certainly loved every little bit of it. I have got you book marked to check out new things you postÖ
I have fun with, cause I found exactly what I used to be looking for. You’ve ended my four day long hunt! God Bless you man. Have a great day. Bye
There’s certainly a lot to learn about this topic. I love all of the points you have made.
Really informative blog.Much thanks again. Awesome.