Trong phạm vi bài viết, tác giả nêu lên quá trình hình thành Phân ban Hướng dẫn Gia đình Phật tử (GĐPT) Hưng Yên và làm sáng tỏ vai trò, tầm quan trọng của giáo dục Phật giáo đối với thanh thiếu niên đồng thời đề xuất một số biện pháp nâng cao nhận thức của thanh thiếu niên trên địa bàn tỉnh.
TỪ CÁC GIA ĐÌNH PHẬT TỬ Ở MIỀN BẮC (1949-1954)
Gia đình Phật tử (GĐPT) là một tổ chức giáo dục với mục đích đào luyện thanh, thiếu, đồng niên, con em tín đồ Phật giáo trở thành những người có đạo đức, thấm nhuần tinh thần Phật pháp; xây dựng hạnh phúc gia đình trên nền tảng Tam quy, Ngũ giới và góp phần phụng sự Đạo pháp, xây dựng Chủ nghĩa xã hội. GĐPT Việt Nam do cố bác sĩ, học giả Tâm Minh Lê Đình Thám sáng lập, tiền thân là Đoàn Thanh niên Phật học Đức Dục, sau đó chuyển thành Gia đình Phật hóa Phổ, đến năm 1951 các tổ chức ở ba miền chính thức lấy danh hiệu GĐPT cho đến ngày nay. Ban đầu tổ chức này hoạt động mạnh mẽ ở miền Trung và miền Nam, sau đó mở rộng ra miền Bắc. Vào những năm 1947-1948, Hòa thượng Tố Liên lập một cô nhi viện ở chùa Quán Sứ – Hà Nội để nuôi dạy trẻ mồ côi tuổi thiếu niên nhi đồng và trường tiểu học Khuông Việt vừa dạy chữ, dạy nghề và dạy Phật pháp. Từ đó Gia đình Phật hóa Phổ tại miền Bắc chính thức thành lập và phát triển lớn mạnh vào những năm 1949-1950. Cũng vì vậy Gia đình Minh Tâm được thành lập tại chùa Quán Sứ (trụ sở Trung ương Giáo hội ngày nay) – đây là Gia đình Phật hóa Phổ đầu tiên tại miền Bắc. Lần lượt các Gia đình Phật hóa Phổ như Thiện Tuệ, Liên Hoa, Phả Quang, Minh Đạo, Từ Quang. Ở miền Bắc ban đầu chỉ có GĐPT ở Hà Nội, sau mở rộng ra các tỉnh Hải Phòng, Hải Dương, Bắc Ninh, Bắc Giang, Hà Đông, Sơn Tây. Đến năm 1954, vì biến thiên thời cuộc nên GĐPT dưới vĩ tuyến 17 vẫn tiếp tục sinh hoạt, còn GĐPT miền Bắc tạm ngừng hoạt động [1]. Đến năm 1997, trong Đại hội Giáo hội Phật giáo Việt Nam (GHPGVN) lần thứ IV, sinh hoạt GĐPT được chính thức đưa vào Hiến chương GHPGVN và năm 1998 đã thành lập Ban Hướng dẫn Phật tử Trung ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam cùng hai Phân ban trực thuộc Ban Hướng dẫn Phật tử, gồm: Phân ban Hướng dẫn Cư sĩ Phật tử và Phân ban Hướng dẫn GĐPT. [2] Tuy nhiên, do đặc điểm văn hóa và sinh hoạt nên mô hình GĐPT phục hồi và phát triển nhanh chóng ở miền Trung và miền Nam trước nhất.
ĐẾN SỰ HÌNH THÀNH BAN HƯỚNG DẪN PHẬT TỬ HƯNG YÊN HIỆN NAY
Trong thập niên 1990, ở miền Bắc đã tổ chức Câu Lạc bộ (CLB) Thanh thiếu niên Phật tử tại các chùa, dù vậy hoạt động này chưa đồng bộ và thống nhất. Đến năm 2007 một số tổ chức Thanh thiếu niên Phật tử mới chính thức ra đời và hoạt động như: CLB Thanh thiếu niên Phật tử Trần Thái Tông (Thiền viện Sùng Phúc), CLB Thanh thiếu niên Phật tử Quán Sứ (năm 2008) cho đến các tỉnh Thái Bình, Hải Phòng, Hải Dương, Thái Nguyên, Vĩnh Phúc, Hòa Bình, Thanh Hóa, cũng đều có. Duy tại tỉnh Hưng Yên đã thành lập Ban Hướng dẫn Phật tử và đây là tổ chức theo mô hình GĐPT đầu tiên tại miền Bắc hiện nay. Có nhiều nguyên nhân và điều kiện thuận lợi khiến cho Ban Hướng dẫn Phật tử Hưng Yên thành lập và hoạt động tích cực. Chúng ta phải kể đến sự ươm mầm tổ chức GĐPT đầu tiên tại chùa Thiên Minh thôn Đào Xá, xã Đào Dương, huyện Ân Thi, tỉnh Hưng Yên do sư cô (hiện nay là Ni sư) Thích Đàm Mơ thành lập. Ni sư đã nhận được sự trợ duyên của Ni sư Thích Nữ Như Hạnh (đã từng làm huynh trưởng khi còn tại gia) – Phó trụ trì Thiền viện Liễu Đức (Long Thành, Đồng Nai). Ngày 17/5/2003, GĐPT Vĩnh Minh chùa Thiên Minh được thành lập, với 67 thành viên sinh hoạt đều đặn vào tối thứ bảy hàng tuần và tồn tại cho đến ngày nay.
Năm 2007, Ban Trị sự Giáo hội Phật giáo tỉnh Hưng Yên do HT. Thích Thanh Hiện làm Trưởng ban chỉ thị cho Ni sư Thích Đàm Mơ làm Trưởng ban Hướng dẫn Phật tử tỉnh Hưng Yên, nhiệm kỳ (2007-2012). Bấy giờ Ban chưa có nhân sự đầy đủ, hoạt động tự lực là chính và có sự trợ duyên của quý thầy trong Giáo hội Phật giáo tỉnh. Đến năm 2013, Ban Hướng dẫn GĐPT Hưng yên chính thức ra mắt với thành phần nhân sự khá đầy đủ (có 22 thành viên) và lập 11 đơn vị GĐPT tại các chùa trong tỉnh [3]. Buổi lễ ra mắt diễn ra tại chùa Chuông – Di tích lịch sử của tỉnh đã đánh dấu một bước ngoặt lớn của Ban Trị sự Giáo hội Phật giáo tỉnh. Từ đây, Ban Hướng dẫn Phật tử Hưng Yên chính thức đi vào hoạt động, đến nay là nhiệm kỳ thứ hai (2017-2022) do Thượng tọa Thích Thanh Khuê làm Trưởng ban và Ni sư Thích Đàm Mơ làm Trưởng Phân ban GĐPT.
NHỮNG HOẠT ĐỘNG CỦA PHÂN BAN HƯỚNG DẪN GĐPT HƯNG YÊN
Năm 2007, trại hè Thiền viện Trúc Lâm Tây Thiên được tổ chức thành công. Năm 2008 GĐPT tỉnh Hưng Yên tổ chức Hội Trại Lục Hòa I tại chùa Bảo Phúc (xã Minh Hoàng, huyện Phù Cừ) do TT.Thích Trúc Thông Tánh (nay là trụ trì Thiền viện Trúc Lâm Hàm Rồng – Thanh Hóa) làm Trại trưởng, thu hút hơn 250 trại sinh tham gia.
Năm 2009, được sự quan tâm chỉ đạo của HT.Thích Thanh Hiện – Trưởng ban Trị sự Giáo hội tỉnh, sự trợ duyên của HT.Thích Thiện Tấn – Trưởng ban Trị sự Giáo hội Phật giáo tỉnh Quảng Trị và Ban Hướng dẫn Phật tử Trung ương, Ban đã tổ chức cho các anh chị huynh trưởng trong GĐPT tỉnh đến Hội trại huấn luyện 4 cấp (từ ngày 15-18/6/2009) đồng thời, Hội trại Lục Hòa II cũng được tổ chức (từ ngày 26 – 28/6/2009) tại chùa Thiên Minh.
Năm 2010, Ban Hướng dẫn của tỉnh tổ chức trại huấn luyện 4 cấp và Trại Lục Hòa III tại Long Hoa Thiền Tự huyện Văn Giang. Tiếp đến tổ chức Lục Hoà IV tại chùa Ông huyện Văn Lâm năm 2012 và hội trại V tại chùa Hoàng Bà năm 2014., hội trại VI tại chùa Phúc Lâm – Tiên Quán, huyện Kim Động (năm 2015). Hội trại VIII tổ chức tại chùa Cổ Am (thành phố Hưng Yên) năm 2017, do TT.Thích Hạnh Bình trụ trì. Hội trại VII (năm 2016) và IX (năm 2019) đều tổ chức tại chùa Hưng Phúc, thành phố Hưng yên do TT.Thích Thanh Khuê (Trưởng Ban Hướng dẫn) trụ trì.
Như vậy, Ban Hướng dẫn Phật tử Hưng Yên đã tổ chức thành công tất cả 9 hội trại. Trong hai năm 2020 và 2021 do dịch bệnh COVID-19 nên các hoạt động của Ban Hướng dẫn tạm ngưng để bảo đảm an toàn. Kể từ ngày thành lập đến nay, ngoài chín kỳ Hội trại và các khóa huấn luyện, Ban Hướng dẫn còn tổ chức các hoạt động như: tham dự trại họp bạn tại chùa Phật Tích, Thuận Thành – Bắc Ninh vào tháng 7/2008 do Ban Hướng dẫn Phật tử Trung ương tổ chức. Tháng 7/2009, GĐPT Hưng Yên lại tham dự trại Họp bạn tại Thiền viện Tây Thiên (Vĩnh Phúc). Tham dự Hội trại Khuông Việt I tại chùa Nga Hoàng, tỉnh Vĩnh Phúc; tham dự Hội thảo Ban Hướng dẫn Phật tử phía Bắc tại Hải Phòng năm 2010; tham gia lễ kỷ niệm 60 năm danh xưng GĐPT Việt Nam vào ngày 24/7/2011 tại chùa Quán Sứ (Hà Nội) và dự lễ kỷ niệm 60 năm danh xưng GĐPT Việt Nam tại chùa Trúc Lâm (Huế). Đồng thời, đoàn cũng tham gia Hội nghị Huynh trưởng toàn quốc nhằm tu chỉnh Nội quy, Quy chế, Chương trình tu học, huấn luyện của GĐPT tại Tổ đình Từ Đàm (Huế). Trong dịp này (ngày 28/7 đến 01/8/2011), dự trại huấn luyện Huynh trưởng Lộc Uyển 48 tại Quảng Điền (Thừa Thiên-Huế) với 20 thành viên đoàn (từ ngày 17/7 đến 24/7/2012); tham gia hội nghị Huynh trưởng toàn quốc tại chùa Vạn Phật Quang Đại Tòng Lâm (Vũng Tàu, năm 2015), tại Đà Nẵng (năm 2018) và chương trình Hội trại Tuổi trẻ với Phật giáo chủ đề Hào khí Thăng Long năm 2019. Phân Ban GĐPT của tỉnh đã hoàn thành nhiều công tác Phật sự, thường xuyên mở các khóa tu Ươm Hạt Giống Lành, khóa tu Mùa Hiếu Hạnh. Nhờ môi trường sinh hoạt phong phú đa dạng với nhiều hoạt động bổ ích, thiết thực mà những mầm non Phật giáo được ươm mầm và phát triển từ đây. Một số anh chị đã phát tâm xuất gia đầu Phật, trưởng thành cống hiến cho đạo pháp, truyền trì mạng mạch Phật pháp, tiếp dẫn hậu lai, báo Phật ân đức. Theo báo cáo tại Hội nghị Huynh trưởng nhiệm kỳ II (2017-2022) tổ chức tại chùa Cổ Am, thành phố Hưng Yên thì hiện nay toàn tỉnh có 65 Huynh trưởng và 385 đoàn sinh đang sinh hoạt và tu tập tại 14 đơn vị GĐPT [4]. Đến nay chắc rằng số lượng thực tế đã phát triển hơn.
VAI TRÒ GIÁO DỤC CỦA PHÂN BAN HƯỚNG DẪN GĐPT HƯNG YÊN VỚI THANH THIẾU NIÊN HIỆN NAY
Được sự ủng hộ, trợ duyên của Ban Trị sự Phật giáo tỉnh và các cấp chính quyền, GĐPT trong tỉnh Hưng Yên đã có tác động tích cực trong quần chúng nhân dân. Với đội ngũ nhân sự đầy đủ các ban ngành tổ chức lãnh đạo và sinh hoạt trong Phân ban Hướng dẫn GĐPT tâm huyết, đặc biệt Ni sư Trưởng Phân Ban là người hoạt động lâu năm nhất và thường xuyên liên lạc, học hỏi kinh nghiệm của Ban Hướng dẫn Phật tử Trung ương cũng như các hoạt động của GĐPT miền Nam, Ban Hướng dẫn Phật tử Hưng Yên đã dày công giáo dưỡng nhiều thanh thiếu niên hư hỏng, sa ngã, lầm đường lạc lối trở về với chánh pháp, trở thành người có ích cho gia đình và xã hội.
Xuất phát từ nhu cầu vui chơi, rèn luyện đạo đức cho con em trong địa bàn tỉnh theo Đạo Phật, Phân ban Hướng dẫn GĐPT Hưng Yên lấy giáo lý đạo Phật để rèn giũa đạo đức Phật giáo, lồng ghép trong các chương trình sinh hoạt vui chơi, hoạt động văn nghệ, học hỏi giáo lý trong các ngày sinh hoạt vào mỗi buổi tối hàng tuần. Phân ban còn tổ chức các khóa tu “Ươm hạt giống lành”, “Mùa Hiếu Hạnh”, khóa tu mùa hè, hoạt động gây quỹ khuyến học, hội trại thường niên trong toàn tỉnh để giúp đỡ, rèn luyện thanh thiếu niên Phật tử. Thông qua giáo lý căn bản như Tam quy, Ngũ giới, Thập thiện, Thuyết Luân hồi, nhân quả nghiệp báo… do chư Tôn đức Tăng Ni thuyết giảng cũng như thông qua việc học hỏi giáo lý mà các anh chị huynh trưởng truyền đạt, GĐPT đã đào luyện các đoàn sinh của mình thành con ngoan trò giỏi, có đạo đức hướng thiện từ bi, hỷ xả, vị tha, làm lành lánh dữ. Ngoài ra, các em còn được tham gia tổ chức cắm trại, học cách sơ cấp cứu, dịch thuật thư, học một số môn nữ công gia chánh như thi nấu cơm, chơi các trò chơi, vẽ tranh, hoạt động từ thiện cứu tế, tổ chức chúc thọ người cao tuổi, vui chơi nhân dịp tết Trung thu, lễ Vu lan và các ngày lễ lớn trong năm. Những hoạt động này các em sau một thời gian sinh hoạt đã trở nên năng động, tự tin, tháo vát, bản lĩnh hơn. Từ đó các em ngày càng vững vàng, chuẩn bị hành trang bước vào đời, có ích cho xã hội.
Đặc biệt, ở ngành Thanh, ngành Thiếu, các em còn học thêm kiến thức bổ trợ cao hơn nhằm bồi dưỡng tinh thần yêu nước, tinh thần dân tộc. Từ đó các em có khả năng tự bảo vệ bản thân, chống lại sự cám dỗ, lôi kéo của những tiện nghi vật chất bên ngoài. Chính những hình ảnh, những tấm gương sống động của các em đã lan tỏa ra cộng đồng khiến các thanh thiếu niên hướng Phật ngày càng đông. Có thể thấy, trước thực trạng nhiều thanh thiếu niên bị tiêm nhiễm thói hư, tật xấu trong xã hội, Phân ban GĐPT tỉnh Hưng Yên nói riêng và Ban Hướng dẫn Phật tử Trung ương nói chung đã đề ra được chương trình giáo dục huấn luyện có bài bản, đầy đủ với mục tiêu hoạt động chân chính góp phần tích cực đẩy lùi các tệ nạn xã hội đồng thời nâng cao phẩm chất con người. Thông qua việc giáo dục đoàn sinh, GĐPT đã nuôi dưỡng, hun đúc con em tại địa phương thành những Phật tử chân chánh góp phần đẩy lùi các tệ nạn xã hội, biết giữ gìn thuần phong mỹ tục, đóng góp cho công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước. Tổ chức GĐPT không chỉ sinh hoạt trong khuôn khổ ngôi chùa mà còn đi vào cuộc đời, hành thiện cứu người thông qua các hoạt động khác như: cứu trợ đồng bào bị thiên tai, bão lũ, phát khẩu trang ủng hộ nhân dân trong mùa dịch COVID-19, tham gia tuyên truyền phổ biến kiến thức về y tế, về các căn bệnh hiểm nghèo, hiến máu nhân đạo…
NHẬN ĐỊNH CHUNG
Theo Ban Hướng dẫn Phật tử Trung ương, miền Bắc hiện chỉ có 10 đơn vị GĐPT sinh hoạt duy trì đều đặn tích cực, trong đó tỉnh Hưng Yên có 5 đơn vị GĐPT sinh hoạt bền bỉ từ ngày thành lập cho đến nay. Đó là đóng góp to lớn của Ban Trị sự Giáo hội Phật giáo và Phân ban Hướng dẫn Phật tử của tỉnh cũng như sự kiên trì của Ni sư Thích Đàm Mơ – người đã thành lập GĐPT Vĩnh Minh chùa Thiên Minh-là tổ chức hạt nhân đầu tiên trong tỉnh, đồng thời cũng là người đã lãnh đạo và sinh hoạt tổ chức của tỉnh từ ngày thành lập cho đến nay. Ni sư cho biết: “đây là tâm nguyện lớn nhất của tôi, dù trong bất cứ hoàn cảnh nào thì vẫn phải duy trì tổ chức này cho đến suốt cuộc đời” hoằng pháp. Bên cạnh đó, còn có sự đóng góp công sức của các anh chị huynh trưởng trong tỉnh cũng như các tỉnh Quảng Trị, Thừa Thiên Huế, Quảng Ngãi, Hà Nội và sự hộ pháp trợ duyên công sức, tịnh tài, tịnh vật của bà con Phật tử địa phương.
Từ khi bắt đầu hình thành cho đến nay đã gần 20 năm, tổ chức GĐPT tỉnh Hưng Yên đã hoạt động tích cực. Khác với Ban Hướng dẫn cư sĩ Phật tử hoạt động riêng lẻ tại mỗi ngôi chùa do các Sư trụ trì chịu trách nhiệm chính, Phân ban Hướng dẫn GĐPT trung ương nói chung cũng như tỉnh Hưng Yên nói riêng hoạt động có nội quy, tổ chức chặt chẽ, sinh hoạt có bài bản đã tạo ra uy tín mạnh mẽ trong nhân dân toàn tỉnh. Điều này thể hiện không chỉ là mong mỏi của chư Tôn đức trong Ban Hướng dẫn Trung ương và tỉnh Hưng Yên mà còn là niềm tin yêu của đồng bào Phật tử địa phương đã góp phần tích cực trong việc giáo dục đạo đức thanh thiếu niên hiện nay.
MỘT SỐ VẤN ĐỀ ĐẶT RA ĐỐI VỚI BAN HƯỚNG DẪN PHẬT TỬ HƯNG YÊN
Thứ nhất, để nâng cao hiệu quả hoạt động của Phân ban Hướng dẫn GĐPT Hưng Yên cần hoàn thiện và nâng cao hơn nữa về mặt tổ chức.
Thứ hai, các hoạt động còn thiếu nhân lực trình độ cao và nguồn lực để duy trì và phát triển, nhất là trước nguy cơ dịch bệnh COVID-19 đang bùng phát, nếu không tổ chức sẽ mai một, trì trệ.
Thứ ba, các hoạt động vẫn còn mang tính tự phát, chưa hoàn toàn theo hệ thống nhất quán, có khi hoạt động tổ chức chồng chéo giữa tổ chức GĐPT và Câu lạc bộ thanh thiếu niên dẫn đến tình trạng một số hoạt động kém hiệu quả, sức kêu gọi hỗ trợ còn hạn chế.
Thiết nghĩ, Ban Hướng dẫn Phật tử Hưng Yên hoàn thiện hơn nữa về tổ chức để nâng cao hiệu quả các hoạt động xứng đáng với tầm vóc là một tổ chức trực thuộc Ban Hướng dẫn Phật tử Trung ương. Để thực hiện được những điều đó, thiết nghĩ cần hoàn thiện tổ chức GĐPT ở các chùa địa phương để nâng cao hiệu quả điều hành, phối hợp chặt chẽ với các cấp Giáo hội để hoạt động được thường xuyên, bảo đảm luôn tuân thủ Hiến chương của GHPGVN, pháp luật Nhà nước và nhạy bén đáp ứng nhu cầu thực tiễn.
Ban Hướng dẫn Phật tử của tỉnh cần phải hướng các hoạt động của mình đến tính cơ bản, lâu dài, chuyên nghiệp, đồng thời cần tăng cường hơn nữa mối quan hệ giữa tổ chức với chính quyền, Ban Tôn giáo, Mặt trận Tổ quốc và các ban ngành hữu quan các cấp. Cần phải nâng cao nhận thức xã hội về vai trò của GHPGVN nói chung, Ban Hướng dẫn Phật tử nói riêng. Các cấp chính quyền tiếp tục tạo điều kiện hơn nữa về cơ chế, chính sách để Ban Hướng dẫn Phật tử của tỉnh phát huy được hết vai trò của mình trong công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước hiện nay.
Chú thích:
[1] Thông Phương Đặng Văn Khuê, GĐPT miền Bắc (Việt Nam), http://thuviengdpt.info/gia-dinh-phat-tu-mien-bac-viet-nam/.
[2] Ban Hướng dẫn Phật tử Trung ương, Phân ban GĐPT, Báo cáo 20 năm hoạt động GĐPT GHPGVN 1998-2017, Đà Nẵng, 11/2018, tr.1.
[3] Trích Báo cáo tổng kết hoạt động Phật sự GĐPT Hưng Yên giai đoạn 2003-2012.
[4] Phúc Thịnh, Hưng Yên: Hội nghị Huynh trưởng GĐPT tỉnh nhiệm kỳ II 2017-2022,https://phattu.vn/index.php?nv=news&op=Tin-tuc/Hung-Yen-Hoi-nghi-Huynh-truong-Gia-dinh-Phat-tu-tinh-nhiem-ky-II-2017-2022-10000.